آمار ها نشان می دهد که مصرف جهانی انرژی در سال ۲۰۱۷ نسبت به ۲۰۱۶ حدود ۲.۲ درصد افزایش یافت. این در حالی است که میانگین رشد جهانی مصرف انرژی از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ سالانه حدود ۱.۲ درصد بود. مشابه سالهای گذشته، در سال ۲۰۱۷ نیز گاز طبیعی بیشترین درصد رشد مصرف را در میان انواع حامل های انرژی به خود اختصاص داده است.
همانطوری که در اشکال و جداول صفحات بعدی دیده می شود درصد رشد جهانی مصرف انرژی دنیا در سال ۲۰۱۷ بیشتر از ۲۰۱۶ و بازه زمانی ۱۰ ساله ی ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ بوده است. درصد رشد مصرف جهانی نفت در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال قبل حدود ۱.۷ درصد یعنی تقریبا معادل ۶۴.۶ میلیون تن نفت، افزایش یافت.
بیشترین درصد رشد مصرف نفت در سال ۲۰۱۷ متعلق به چین با افزایشی در حدود ۲۰ میلیون ، آمریکا با حدود ۶.۳ میلیون، هند با ۵ و ایران با حدود ۴ میلیون تن نفت بوده است.
در ده سال گذشته به علت افزایش کمتر ظرفیت جهانی پالایش نفت نسبت به رشد مصرف نفت، فشار به پالایشگاه ها در جهت افزایش بهره وری تولید زیاد بوده است.
میانگین رشد مصرف گاز طبیعی در سال ۲۰۱۷ حدود ۳ درصد و میانگین رشد ۱۰ ساله آن ۲.۳ درصد بوده است. در حالی که مصرف گاز در ۱۰ سال گذشته به طور میانگین در آمریکا ۱.۲ درصد کاهش داشته است، در ایران ۶.۲ درصد افزایش داشته است. کم بودن بهره وری، استفاده از انرژی گاز در صنایع انرژی بر مانند پترو شیمی و فولاد و… همچنین اسراف در مصارف خانگی سبب رشد سرسام آور مصرف گاز طبیعی در ایران در این بازه ی زمانی بوده است. (جدول ۱)
در سال ۲۰۱۷ حدود ۲۷.۶ درصد از کل انرژی مصرفی دنیا توسط ذغال سنگ تامین شده است.
مصرف انرژی در جهان همراه با رشد آزادسازی گاز دی اکسید کربن در اتمسفر می باشد. به عنوان مثال به ازای تولید ۱ تن محصولات فولادی در سال ۲۰۱۷ بشر به طور میانگین حدود ۱.۹ تن گاز دی اکسید کربن در محیط زیست رها کرده است. با توجه به اینکه کل تولید فولاد دنیا در سال ۲۰۱۷ حدود ۱.۶۹۰ میلیون تن بود می توان گفت که فقط برای تولید جهانی فولاد در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۲۱۲ میلیون تن گاز دی اکسید کربن تولید شده است. افزایش درصد گاز دی اکسید کربن در محیط زیست سبب گرمایش زمین، اسیدی شدن آب اقیانوس ها و تغییرات آب و هوایی در نقاط مختلف دنیا از جمله ایران شده است. به عبارت دیگر بشر برای تامین رفاه لحظه ای خود با افزایش مصرف انرژی و آسیب رسانی به محیط زیست، ادامه ی زندگی در برخی از نقاط دنیا نظیر ایران را دشوار کرده است.
متاسفانه تصمیمات برخی از سران وقت دولت های دنیا مانند رئیس جمهور وقت آمریکا مانع کوشش جهانی جهت جلوگیری از افزایش دمای کره زمین شده است. با توجه به اینکه حدود ۱۶.۵ درصد از کل انرژی مصرفی دنیا در سال ۲۰۱۷ به آمریکا اختصاص داشته و در این سال کل انرژی مصرفی آمریکا معادل ۲۲۳۴.۹ میلیون تن نفت بوده است می توان گفت میانگین مصرف سرانه انرژی در آمریکا حدود ۴۰ برابر مصرف سرانه انرژی آفریقا و چندین برابر انرژی مصرفی هندوستان است.
مصرف کل حامل های انرژی
میانگین رشد مصرف جهانی انرژی دنیا از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ حدود ۱.۷ درصد دنیا و میانگین رشد مصرف انرژی ایران در همین مدت حدود ۳.۲ درصد بوده است. رشد جهانی مصرف انرژی دنیا در سال ۲۰۱۷ نسبت به ۲۰۱۶ حدود ۲.۲ درصد و رشد مصرف انرژی ایران در همین مدت حدود ۶.۳ درصد شده است، آیا این اختلاف فاحش رشد مصرف انرژی ایران با میانگین دنیا، ترکیه و… نباید زنگ خطری برای برنامه ریزان کشور باشد؟ که دلیل این امر پائین بودن ضریب بهره وری انرژی در صنایع ایران به طور کلی و بخصوص صنعت فولاد می باشد. مسئولین محترم دولت های پیشین و دولت ۱۱ ام و ۱۲ ام اقدامات موثری برای تغییر بعضی از سیاست های مصرف گرایانه انرژی انجام نداده اند. اگر روند چند سال گذشته در ارتباط با پائین بودن نرخ بهره وری انرژی، ضریب پائین استفاده از ظرفیت های نصب شده فولادی و… ادامه داشته باشد سرنوشت نسل آینده کشور چه خواهد بود.
خوشبختانه میانگین تغییرات مصرف نفت ایران در سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ کاهشی ۰.۴ درصدی داشته است ولی متاسفانه رشد مصرف نفت سال ۲۰۱۷ ایران نسبت به ۲۰۱۶ حدود ۵.۴ درصد بوده است به طوری که در سال ۲۰۱۷ حدود ۱.۸ درصد نفت دنیا در ایران مصرف شده است. میانگین مصرف روزانه نفت دنیا در سال ۲۰۱۷ حدود ۹۸۱۸۶ میلیون بشکه و مصرف ایران حدود ۱۸۱۶ و ترکیه حدود ۱۰۰۷ میلیون بشکه بوده است.
در سال ۲۰۱۷ چین با میانگین مصرف روزانه ۱۲۷۹۹ میلیون بشکه حدود ۱۳ درصد کل مصرف نفت دنیا را در اختیار داشته است. هندوستان-دومین کشور پر جمعیت دنیا-در سال ۲۰۱۷ به طور میانگین روزانه ۴۶۹۰ میلیون بشکه نفت مصرف کرده است یعنی ۴.۸ درصد نفت سال ۲۰۱۷ دنیا در هندوستان مصرف شده است. میانگین درصد رشد مصرف نفت هندوستان در سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ حدود ۵.۲ درصد بوده است.
حدود ۲۰ درصد نفت سال ۲۰۱۷ دنیا در آمریکا و حدود ۱۵.۳ درصد آن در قاره ی اروپا و حدود ۴۷.۹ درصد نفت سال ۲۰۱۷ دنیا در کشور های صنعتی مصرف شده است.
در سال ۲۰۱۷ به طور میانگین ۴۹۸۲ میلیون بشکه نفت به صورت روزانه در ایران استخراج شده است که ۵.۷ درصد نفت استخراجی دنیا می باشد. در صورتیکه ۹.۳ درصد ذخایر شناخته شده ی نفت دنیا در ایران قرار دارد، ونزوئلا ۱۷.۹ ، عربستان ۱۵.۷ ،کانادا ۱۰ درصد این ذخایر را در خود جای داده اند. ایران از نظر ذخایر شناخته شده ی نفتی جایگاه پنجم در دنیا را به خود اختصاص داده است. متاسفانه درصد زیادی از نفت استخراجی ایران به صورت پالایش نشده (خام) صادر می گردد. در حالی که در سال های قبل ایران مجبور بود درصد زیادی از محصولات پالایش شده ی نفتی مورد نیاز خود را وارد کند.
کشور های پیشرفته ی صنعتی دنیا در سال ۲۰۱۷ معادل ۵۶۰۵ میلیون تن نفت مصرف کرده اند که حدود ۴۱.۵ درصد کل انرژی مصرفی دنیا در سال ۲۰۱۷ می باشد. جمعیت تقریبی کشور های پیشرفته صنعتی در سال ۲۰۱۷ حدود ۱.۳ میلیارد نفر است. با این حساب میانگین مصرف سرانه ی انرژی کشور های صنعتی در سال ۲۰۱۷ معادل ۴.۳ تن نفت بر نفر می باشد. در تضاد با این آمار هند با جمعیت تقریبی ۱.۳۵۷ میلیارد نفر و مصرف انرژی ۷۵۳.۷ میلیون تن معادل نفت سرانه ی مصرفی برابر ۰.۵۵۵ تن نفت بر نفر را دارا می باشد.
ارزش حرارتی ذخایر شناخته شده ی نفت و گاز ایران در سال ۲۰۱۷ بیشتر از ارزش حرارتی ذخایر نفت و گاز روسیه و عربستان می باشد.
حدود ۴۲.۴ درصد نفت سال ۲۰۱۷ دنیا در ایران و سایر کشور های عضو اوپک تولید شده است. کشور های صنعتی دنیا جمعا حدود ۲۴.۹ درصد و ۲۸ کشور صنعتی عضو بازار مشترک اروپا حدود ۱.۶ درصد نفت مصرفی دنیا در سال ۲۰۱۷ را تامین نموده اند. وابستگی ۲۸ کشور عضو بازار مشترک اروپا بر خلاف امریکا و سایر کشور های صنعتی به نفت و گاز وارداتی زیاد است.
متاسفانه مشابه سال های پیش از انقلاب، نفت ایران عمدتا به صورت خام صادر می شود. همچنین صادرات فولاد ایران در سالهای اخیر عمدتا به صورت فولاد خام با ارزش افزوده بسیار ناچیز بوده است. گاهی اوقات اگر ارزش سنگ آهن،گاز طبیعی، آب و انرژی برقی که برای تولید فولاد خام مصرف می شوند را به قیمت جهانی محاسبه کنیم از ارزش صادرات فولاد خام بیشتر خواهد بود.
به علت برنامه ریزی غلط مسئولین صنایع فولاد ایران بعضی از صنایع مصرف کننده فولاد کشور مجبور به واردات مستقیم برخی از محصولات فولادی هستند. واردات غیر مستقیم فولاد ایران به صورت تجهیزات با ارزش افزوده چندین برابر فولاد خام هم وزن خود می باشد و تراز تجاری ارزی ایران در ارتباط با صادرات و واردات مستقیم و غیر مستقیم فولاد منفی است.
متاسفانه سیاست های مخرب دولت های گذشته و فعلی ایران در ارتباط با گسترش صنایع انرژی بر فولاد، پتروشیمی و … باعث شده که کمیت بر کیفیت ترجیح داده شود. در ارتباط با گسترش کیفی صنعت فولاد، این بزرگواران منابع محدود کشور را بهینه به کار نگرفته اند و عملا دانسته یا ندانسته با تصمیمات اشتباه خود، اثر پذیری کشور از تحریم های خارجی مرتبط با صنایع فولاد و برخی از محصولات پتروشیمی را افزایش داده اند. به طوری که امروزه کشور های صنعتی به بهانه تحریم از فروش بعضی از انواع محصولات فولادی ای که می توانستیم در ایران تولید کنیم خودداری می کنند. متاسفانه همین مسئولین در ارتباط با گسترش تولید آلومینیوم، مس و… در ۶ سال گذشته در جهت ایجاد صنایع جنبی مرتبط که ارزش افزوده ی بسیار زیادی دارند و مورد نیاز کشور های در حال توسعه می باشند اقدام موثری صورت نداده و برنامه ریزی درستی ارائه نداده اند.
صنایع پتروشیمی ایران به همت این مدیران به علت ارزان فروشی گاز در فاز اول گسترش یافت. ولی متاسفانه واحد های تکمیلی محصولات پتروشیمی که مورد نیاز کشور است و از خارج از کشور وارد می شوند در ایران به وجود نیامده اند. مثلاً به علت کمبود ماده اولیه لاتکس، کشور مواجه با کمبود دستکشهای یکبار مصرف جراحی می باشد.عمده صادرات غیر نفتی ایران شامل محصولات بالادستی پتروشیمی، فولاد خام، شمش آلومینیوم، شمش مس و… به علت محاسبه ارزان حامل های انرژی برای تولید کننده داخلی امکان پذیر شده است.
حدود ۴۷.۶ درصد ذخایر شناخته شده نفت و حدود ۴۵ درصد ذخایر شناخته شده گاز دنیا در خاور میانه قرار دارند. نا آرامی منطقه خاور میانه که توسط قدرت های خارجی به وجود می آید با هدف غارت این منابع طبیعی است.
در سال ۲۰۱۷ روسیه حدود ۱۸۱.۳ ، قطر ۱۱۰.۲ و ایران ۸.۱ میلیون تن معادل نفت را به صورت گاز صادر کرده اند. اروپا حدود ۲۴۹.۲ ، ژاپن ۱۰۷ ، چین ۷۷.۷ ، کره ی جنوبی ۴۲.۲ و آمریکا ۴.۲ میلیون تن معادل نفت را به صورت گاز طبیعی وارد کرده اند.
متاسفانه به علت عدم گسترش تولید گاز طبیعی به صورت مایع (LNG) و مصرف بی رویه گاز طبیعی در ایران صادرات خالص گاز طبیعی ایران در سال ۲۰۱۷ فقط حدود، ۸.۱ میلیون تن معادل نفت بوده است.
حدود ۴۸.۱ درصد کل ذخایر شناخته شده ذغال سنگ دنیا در کشور های صنعتی است. ذخایر شناخته شده ذغال سنگ کک شو دنیا درصد کمی از ذغال سنگ دنیا را تشکیل می دهد. بزرگترین تولید کننده و صادر کننده این نوع از ذغال سنگ استرالیا می باشد.
در بین حامل های انرژی فسیلی ذغال سنگ آلوده کننده ترین نوع سوخت و گاز طبیعی پاک ترین نوع آن می باشد. مصرف ذغال سنگ ایران در سال ۲۰۱۷ معادل ۰.۹ میلیون تن نفت بوده است (جدول ۳).
در جدول ۱ انواع حامل های انرژی مصرفی در ایران و جهان آورده شده است و درصد مصرف هر حامل نسبت به کل مصرف ذکر شده است. مهمترین ماده تامین کننده انرژی دنیا با سهمی ۳۴.۲ درصدی، نفت است ولی در ایران گاز طبیعی با حدود ۶۷ درصد بیشترین سهم را دارد. سهم انرژی هسته ای در تامین انرژی دنیا ۴.۴۱ درصد است که این درصد در ایران با توجه به هزینه های زیادی که بابت این نوع انرژی شده است حدود ۰.۵۸ درصد است.
جدول ۱درصد ذخایر شناخته شده گاز طبیعی ایران، کشور ها و مناطق مختلف دنیا در سال ۲۰۱۷ و درصد تولید گاز هر کشور یا منطقه به کل تولید جهانی گاز
| کشورها | درصد ذخایر گاز طبیعی به نسبت کل | تولید گاز کشورهای مختلف بر حسب درصد |
| روسیه | ۱۸.۱ | ۱۷.۳ |
| ایران | ۱۷.۲ | ۶.۱ |
| قطر | ۱۲.۹ | ۴.۸ |
| امریکا | ۴.۵ | ۲۰ |
| عربستان | ۴.۲ | ۳ |
| خاورمیانه | ۴۰.۹ | ۱۷.۹ |
| آفریقا | ۷ | ۶.۱ |
| کشور های صنعتی دنیا | ۹.۲ | ۳۵.۷ |
| ۲۸ کشور صنعتی بازار مشترک اروپا | ۰.۶ | ۶.۴ |
| کشور ها | درصد ذخایر گاز طبیعی به نسبت کل | تولید گاز کشور های مختلف بر حسب درصد |
| روسیه | ۱۸.۱ | ۱۷.۳ |
| ایران | ۱۷.۲ | ۶.۱ |
| قطر | ۱۲.۹ | ۴.۸ |
| امریکا | ۴.۵ | ۲۰ |
| عربستان | ۴.۲ | ۳ |
| خاورمیانه | ۴۰.۹ | ۱۷.۹ |
| آفریقا | ۷ | ۶.۱ |
| کشور های صنعتی دنیا | ۹.۲ | ۳۵.۷ |
| ۲۸ کشور صنعتی بازار مشترک اروپا | ۰.۶ | ۶.۴ |
میزان استفاده از انرژی های تجدید پذیر در دنیا ۳.۶ درصد است ولی این درصد در ایران رقم ناچیز ۰.۰۴ درصد است که با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران که برای استفاده از انرژی خورشیدی بهینه است شایسته توجه بیشتری از سوی مسئولین محترم است. (جدول ۳ و شکل ۱)
جدول ۲ ذخایر شناخته شده ذغال سنگ دنیا
| کشور ها و مناطق مختلف | میزان ذخیره به میلیون تن | درصد ذخایر ذغال سنگ هر منطقه نسبت کل دنیا | پیش بینی عمر ذخیره بر مبنای مصرف سال ۲۰۱۷ |
| آمریکا | ۲۵۰۹۱۶ | ۲۴.۲ | ۳۵۷ |
| نفتا | ۲۵۸۷۹ | ۲۵ | ۳۳۵ |
| آمریکای جنوبی و مرکزی | ۱۴۰۱۶ | ۱.۴ | ۱۴۱ |
| اروپا | ۱۰۰۴۰۵ | ۹.۷ | ۱۵۹ |
| روسیه | ۱۶۰۳۶۴ | ۱۵.۵ | ۳۹۱ |
| CIS | ۲۲۳۲۲۸ | ۲۱.۶ | ۳۹۷ |
| خاور میانه | ۱۲۰۳ | ۰.۱ | ناچیز |
| آفریقا | ۱۳۲۱۷ | ۱.۳ | ۵۳ |
| استرالیا | ۱۴۴۸۱۸ | ۱۴ | ۳۰۱ |
| چین | ۱۳۸۸۱۹ | ۱۳.۴ | ۳۹ |
| هند | ۹۷۷۲۸ | ۹.۴ | ۱۳۶ |
| آسیا و اقیانوسیه | ۴۲۴۲۳۴ | ۴۱ | ۷۹ |
| جهان | ۱۰۳۵۰۱۲ | ۱۰۰ | ۱۳۴ |
جدول ۳ حامل های انرژی تامین کننده کل انرژی مصرفی ایران و دنیا در سال ۲۰۱۷
| انواع انرژی | مصرف انرژی دنیا معادل میلیون تن نفت | درصد | مصرف ایران معادل میلیون تن نفت | درصد به نسبت مصرف ایران |
| نفت | ۴۶۲۱.۹ | ۳۴.۲۱% | ۸۴.۶ | ۳۰.۷۲% |
| گاز | ۳۱۵۶ | ۲۳.۳۶% | ۱۸۴.۴ | ۶۶.۹۶% |
| ذغال | ۳۷۳۱.۵ | ۲۷.۶۲% | ۰.۹ | ۰.۳۳% |
| اتمی | ۵۹۶.۴ | ۴.۴۱% | ۱.۶ | ۰.۵۸% |
| هیدروالکتریسیتی | ۹۱۸.۶ | ۶.۸۰% | ۳.۷ | ۱.۳۴% |
| تجدید پذیر | ۴۸۶.۸ | ۳.۶۰% | ۰.۱ | ۰.۰۴% |
| کل | ۱۳۵۱۱.۲ | ۱۰۰.۰۰% | ۲۷۵.۴ | ۱۰۰.۰۰% |
در جدول ۴ سرانه ی مصرف انرژی در ایران، ترکیه، آلمان و جهان آورده شده است. ترکیه و آلمان به دلیل جمعیت مشابه و نزدیک به ایران برای مقایسه انتخاب شده اند. با توجه به اینکه سرانه مصرف انرژی ایران به کشور توسعه یافته آلمان نزدیکتر است می توان انتظار داشت که درآمد سرانه ناخالص ملی ما نیز حداقل نصف سرانه درآمد آلمان باشد. ترکیه با جمعیتی نزدیک به ایران و آب و هوا و موقعیت جغرافیایی مشابه ایران، با مصرف انرژی بسیار کمتر از ایران درآمد سرانه ای حدود دو برابر ایران را داراست.
جدول ۴ مقایسه سرانه مصرف انرژی ایران با کشورهای ترکیه، آلمان و میانگین جهانی
| جهان | ایران | ترکیه | آلمان | |
| جمعیت (نفر) | ۷,۶۳۲,۸۱۹,۳۲۵ | ۸۲,۱۸۷,۳۷۶ | ۸۲,۱۵۹,۹۰۷ | ۸۲,۳۳۰,۳۵۷ |
| مصرف انرژی به معادل میلیون تن نفت | ۱۳,۵۱۱.۲۰ | ۲۷۵.۴۰ | ۱۵۷.۷۰ | ۳۳۵.۱۰ |
| مصرف سرانه | ۱.۷۷ | ۳.۳۵ | ۱.۹۲ | ۴.۰۷ |
(worldometers, 2018) (statisticstimes, 2018)
در کل دنیا رشد مصرف انرژی هر کشور با رشد اقتصادی همان کشور نسبت مستقیم دارد.
در سال ۲۰۱۷ در میان انرژی های تجدید پذیر، بیشترین رشد را استفاده از انرژی خورشیدی داشته است. آمار های جهانی نشان می دهد که برای تولید برق در دنیا بیشتر از انرژی های فسیلی استفاده می شود. در سال ۲۰۱۷ تقریبا یک سوم کل انرژی های فسیلی استفاده شده در جهان برای تامین برق صرف شده است. در ده سال اخیر بیشترین درصد رشد جهانی مصرف انرژی با افزایش استخراج گاز تامین شد.
استرالیا در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۳ میلیار متر مکعب گاز به صورت LNG صادر نموده است. برنامه ریزی ۵ ساله ی چین جهت بهبود محیط زیست شهر های بزرگ، مصرف گاز LNG در چین را در سال های آینده مانند سال ۲۰۱۷ افزایش خواهد داد. با توجه به افزایش هزینه ی تولید گاز LNG در آمریکا عملا سرمایه گذاری لازم جهت تولید و صادرات این گاز در سال ۲۰۱۷ و چند ماهه اول ۲۰۱۸ نسبت به ۲۰۱۶، کاهش چشمگیری را نشان می دهد.
روسیه سیاست عرضه زیاد انرژی را برای راضی کردن آمریکا در پیش گرفت و عملا در سال های گذشته موانعی برای احداث خط لوله برای صادرات گاز ایران به اروپا به وجود آورده است. مسئولین محترم ذی ربط در ایران باید به کمک فنی کشورهایی که به واردات گاز LNG وابسته هستند مانند اروپا، ژاپن، چین و… سرمایه گذاری لازم را جهت افزایش امکانات فنی تولید این گاز برای صادرات به این کشورها فراهم کنند.
دسترسی کشور های آسیایی به گاز روسیه به آسانی دسترسی آن ها به گاز LNG ایران نیست. با توجه به اینکه مصرف این گاز از نظر حفظ محیط زیست نسبت به سایر حامل های انرژی زیان های کمتری دارد در صورت عرضه این محصول توسط ایران، آمریکا و روسیه و عربستان و… نمی توانند مانع خرید آن توسط کشور های مصرف کننده اروپایی و آسیای شرقی باشند. آشکار شدن هماهنگی سیاست های انرژی روسیه با آمریکا باید سبب کوشش بیش از پیش مسئولین محترم ایران برای افزایش استخراج گاز، افزایش تولید گاز LNG و حمایت لازم در جهت استقلال اقتصادی بیشتر ایران شود.
مصرف انرژی در سطح جهان در سال ۲۰۱۷، حدود ۲.۲ درصد رشد داشته است که از ۱.۲ درصد از سال ۲۰۱۶ بیشتر است و از سال ۲۰۱۳ بالاترین درصد رشد را داشته است. رشد در آسیا و اقیانوسیه، خاور میانه و آمریکای مرکزی و جنوبی پائینتر از میانگین و در سایر مناطق بالاتر از میانگین بوده است. همه سوخت ها بجز ذغال سنگ و برق آبی رشد بیشتر از میانگین را تجربه کرده اند .گاز طبیعی بیشترین افزایش را با ۸۳ میلیون تن معادل نفت داشته است و انرژی های تجدید پذیر با ۶۹ و نفت با ۶۵ میلیون تن معادل نفت در رتبه های بعدی قرار دارند.
شکل ۱مصرف جهانی حامل های انرژی سال ۲۰۱۷ به معادل میلیون تن نفت
در سال ۲۰۱۷ مانند سالهای قبل، نفت به عنوان حامل انرژی غالب در آفریقا، اروپا و آمریکا نقش خود را حفظ کرده است در حالی که در CIS و خاور میانه گاز طبیعی همچنان سلطه ی خود را دارد که هر دو در مناطق خود بیشتر از نصف سهم انرژی را دارا می باشند. ذغال سنگ سوخت غالب آسیا و اقیانوسیه است. در ۲۰۱۷ ذغال سنگ به پائین ترین سهم خود در آمریکای شمالی، اروپا، CIS و آفریقا رسیده است.
نفت همچنان سوخت غالب دنیا باقی مانده و در حدود ۳۴.۲۱ درصد انرژی مصرفی دنیا را تامین می کند (جدول ۳). در ۲۰۱۷ بازار سهم نفت کمی افت داشته است ولی در دو سال قبل از آن شاهد رشد بوده ایم. سهم بازار ذغال سنگ به ۲۷.۶ درصد رسیده است که از ۲۰۰۴ پائینترین سطح خود را تجربه کرده است. گاز طبیعی رکورد مصرف را شکسته و به ۲۳.۴ درصد از مصرف انرژی جهانی رسیده است. در حالی که انرژی های تجدید پذیر به بالاترین حد خود در تاریخ که ۳.۶ درصد است رسیده اند (جدول ۳).
با وجود کاهش درصد ذغال سنگ در تامین انرژی مصرفی دنیا به علت افزایش مصرف جهانی انرژی مصرف ذغال سنگ دنیا از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۷ حدود ۱۰۵ میلیون تن معادل نفت افزایش داشته است که رشدی حدود ۳.۲ درصدی را نشان می دهد. رشد مصرف ذغال سنگ چین حدود ۵۶ میلیون تن معادل نفت و رشد مصرف ذغال سنگ آمریکا حدود ۲۳ میلیون معادل نفت بوده است.
شکل ۲مصرف انواع حاملهای انرژی به تفکیک منطقه برحسب درصد از کل انرژی مصرفی همان منطقه
بیشترین درصد رشد مصرف جهانی انرژی در سال ۲۰۱۷ را کشور های در حال توسعه به خود اختصاص داده اند که حدود یک سوم این رشد مصرف متعلق به چین بوده و عمدتا در صنایع انرژی بر این کشور مانند صنایع پتروشیمی، صنایع تولید فولاد، صنایع تولید فلزات غیر اهنی و… مصرف شده است. با وجود این درصد رشد مصرف انرژی چین در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال های قبل اندکی کمتر بود.
ذغال سنگ سوخت غالب دنیا برای تولید برق است که در سال ۲۰۱۷ ،۳۸.۱ درصد از کل ذغال سنگ مصرفی دنیا برای تولید برق مصرف شد. سهم نفت در تولید برق برابر مجموع سهم گاز طبیعی با ۲۳.۲ درصد و برق آبی با ۱۵.۹ درصد که برای تولید برق دنیا استفاده شده اند. برق تجدید پذیر سهمی ۸.۴ درصدی را در سال ۲۰۱۷ داشته است که از سال ۲۰۰۷ رشدی ۶.۱ درصدی را نشان می دهد. انرژی هسته ای و ذغال سنگ به ترتیب ۳.۴ و ۳.۱ درصد از سهم خود در تامین برق را از دست داده اند (شکل ۴).
شکل ۳ روند تغییر سهم مصرف حامل های انرژی از سال ۱۹۶۵ تا ۲۰۱۷ دنیا
شکل ۴ سهم حامل های انرژی در تولید برق جهان برحسب درصد در سال ۲۰۱۷
شکل ۵ میزان تولید برق آبی و هسته ای به میلیون تن معادل نفت در مناطق مختلف دنیا
شکل ۶ درصد برق تجدید پذیر در مناطق مختلف دنیا (راست) و مصرف سایر انرژی های تجدید پذیر به میلیون تن معادل نفت (چپ)
تولید جهانی برق هسته ای ۵ میلیون تن معادل نفت افزایش داشته است که معادل ۱.۱ درصد است. تولید انرژی برق آبی جهان نیز با ۵ میلیون تن معادل نفت، برابر ۰.۹ درصد، در مقایسه با میانگین ۱۰ ساله ۲.۹ درصد با نرخی کمتر از سابق افزایش یافت. آمریکا با (۷ میلیون تن معادل نفت) بزرگترین رشد را به خود اختصاص داد. نرخ رشد چین از سال ۲۰۱۱ در سال ۲۰۱۷ کمترین میزان خود بود، در حالی که تولید برق آبی اروپا ۱۰.۵ درصد کاهش یافت. افزایش تولید برق هسته ای چین در سال ۲۰۱۷ معادل ۸ میلیون تن نفت و ژاپن معادل ۳ میلیون تن نفت بود و در مقابل تولید برق با استفاده از انرژی هسته ای در سال ۲۰۱۷ در کره ی جنوبی معادل ۳ میلیون تن نفت و در تایوان حدود ۲ میلیون تن معادل نفت کاهش داشته است.
ذخایر ثابت شده ذغال سنگ دنیا برای ۱۳۴ سال تولید جهانی کافی است، که بسیار بالاتر از نسبت ذخیره به تولید برای نفت و گاز است. بر اساس منطقه، آسیا و اقیانوسیه دارای بیشترین ذخایر (۴۱ درصد از کل هستند که عمدتا بین استرالیا، چین و هند تقسیم شده است. آمریکا همچنان بزرگترین دارنده ذخیره ذغال سنگ (۲۴.۲ درصد از کل) است.
روند تولید و مصرف ذغال سنگ دنیا
ذخایر ثابت شده ذغال سنگ دنیا بر مبنای مصارف سال ۲۰۱۷ برای ۱۳۴ سال تولید جهانی کافی است، که بسیار بالاتر از نسبت ذخیره به تولید برای نفت و گاز جهان می باشد. بر اساس منطقه، آسیا و اقیانوسیه دارای بیشترین ذخایر ذغالسنگ (۴۱ درصد از کل ذخائر عمدتا بین استرالیا، چین و هند تقسیم شده است. آمریکا با حدود ۲۴.۲ درصد از کل ذخایر همچنان بزرگترین دارنده ذخیره ذغال سنگ دنیا) است.
شکل ۷ ذخایر ذغال سنگ در دنیا به درصد از کل درسالهای ۱۹۹۷، ۲۰۰۷ و ۲۰۱۷
همانطور که دیده می شود سهم ذخائر ذغالسنگ مناطق مختلف دنیا با تاوجه به عملیات اکتشافی، مصرف در سالهای مختلف و … تغییر فاحش یافت.
روند تولید و مصرف گاز طبیعی دنیا
تولید گاز طبیعی جهانی در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۳۱ میلیارد متر مکعب (یا ۴ درصد) افزایش یافت که تقریبا دو برابر رشد میانگین ۱۰ ساله ۲.۲ درصدی است. رشد روسیه به میزان ۴۶ میلیارد متر مکعب بود ، ایران ۲۱ میلیارد متر مکعب و استرالیا ۱۷ میلیارد متر مکعب بوده است. مصرف گاز طبیعی نیز افزایشی ۹۶ میلیارد متر مکعبی یا ۳ درصدی را تجربه کرد که بیشترین رشد از سال ۲۰۱۰ است. این افزایش با رشد در مصرف چین (۳۱ میلیارد متر مکعب یا ۱۵.۱ درصد)، خاورمیانه (۲۸ میلیارد متر مکعب) و اروپا (۲۶ میلیارد متر مکعب) بوجود آمد. مصرف در ایالات متحده آمریکا ۱.۲ درصد یا ۱۱ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.
شکل ۸ مصرف گاز طبیعی (سمت راست) و تولید گاز طبیعی (سمت چپ) در جهان در سال ۲۰۱۷ به بیلیون متر مکعب
ذخایر ثابت شده گاز در سال ۲۰۱۷ به میزان ۰.۴ تریلیون متر مکعب (tcm) افزایش داشت و به ۱۹۳.۵ تریلیون متر مکعب رسید. این برای ۵۲.۶ سال تولید جهانی در سطح تولید سال ۲۰۱۷ کافی است. خاورمیانه دارای بزرگترین ذخایر ثابت گاز طبیعی (۷۹.۱ تریلیون متر مکعب برابر ۴۰.۹ درصد از کل ذخایر جهانی) است و در رتبه ی بعدی کشور های CIS (با ۵۹.۲ تریلیون متر مکعب برابر ۳۰.۶ درصد از کل ذخایر جهانی) هستند. توجه: گزارش های رسمی داده ها نشان می دهد که آمارهای ۲۰۱۷ برای بسیاری از کشورها هنوز در دسترس نیست.
شکل ۹ ذخایر گاز طبیعی در دنیا به درصد از کل در سالهای ۱۹۹۷، ۲۰۰۷ و ۲۰۱۷
رشد پالایش نفت به طور متوسط ۱.۶ میلیون بشکه در روز بود که از سال ۲۰۱۶ میلادی تنها ۰.۵ میلیون بشکه در روز بیشتر است. رشد پالایش نفت در چین (۵۷۰،۰۰۰ بشکه در روز)، ایالات متحده ی آمریکا (۴۱۰،۰۰۰ بشکه در روز) و اروپا (۳۷۰،۰۰۰ بشکه در روز) کاهش ۲۸۰،۰۰۰ بشکه در روز در آمریکای جنوبی و مرکزی را پوشش داده است. رشد ظرفیت پالایش جهانی ۰.۶ میلیون بشکه در روز بوده است که در سومین سال متوالی زیر سطح متوسط قرار دارد . چین و هند به عنوان عامل اصلی این رشد هستند. در نتیجه، ضریب بهره وری از پالایشگاه در جهان از ۸۲.۵ درصد به ۸۳.۷ درصد افزایش یافت که بالاترین نرخ در ۹ سال گذشته است. این درصد در آمریکای جنوبی و مرکزی به ۶۶.۱٪ کاهش یافت که کمترین میزان از سال ۱۹۸۵است.
میانگین قیمت نفت در سال ۲۰۱۸ به حدود ۶۹ دلار رسیده است که نسبت به چند سال گذشته در بالاترین حد خود قرار دارد. شکل ۱۱ قیمت جهانی نفت از سال ۱۹۴۶ تا ۲۰۱۸ را به همراه نرخ اصلاح شده با تورم آن نشان می دهد. بیشترین قیمت نفت در سال ۲۰۰۸ به ۱۶۱ دلار و ۲۸ سنت رسید و در همین سال شاهد بالاترین میانگین سالانه ۹۱.۴۸ دلار بوده ایم. قیمت نفت برنت در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۸ (۲۵ شهریور ۹۷) حدود ۷۸ دلار بود. پیش بینی می شود قیمت جهانی نفت در سال ۲۰۱۹ بیشتر از سال ۲۰۱۸ باشد.
شکل ۱۰ تغییرات درصد پالایش نفت در مناطق مختلف جهان از ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۷
شکل ۱۱ متوسط نرخ نفت از سال ۱۹۴۶ تا ۲۰۱۸
تولید جهانی نفت در سال ۲۰۱۷ تنها ۰.۶ میلیون بشکه در روز افزایش یافت که در دومین سال متوالی پائینتر از متوسط بود. کاهش تولید در خاورمیانه (کاهش ۲۵۰،۰۰۰ بشکه در روز) و آمریکای جنوبی و مرکزی (کاهش ۲۴۰،۰۰۰ بشکه در روز) توسط رشد تولید در آمریکای شمالی (۸۲۰،۰۰۰ بشکه در روز) و آفریقا (۳۹۰،۰۰۰ بشکه در روز) جبران شد. رشد جهانی مصرف نفت در سال ۲۰۱۷ به میزان ۱.۷ میلیون بشکه در روز بود که بالاتر از میانگین ۱۰ ساله ۱.۱ میلیون بشکه در روز است. چین (۵۰۰،۰۰۰ بشکه در روز) و ایالات متحده (۱۹۰،۰۰۰ بشکه در روز) بزرگترین مشارکت در رشد مصرف را داشتند.
شکل ۱۲ مصرف نفت (سمت راست) و تولید نفت (سمت چپ) در جهان در سال ۲۰۱۷ به میلیون بشکه در روز
ذخایر ثابت شده نفت جهان در سال ۲۰۱۷، به میزان ۰.۵ میلیارد بشکه (کاهش ۰.۰۳درصدی) کاهش یافته و به ۱۶۹۶.۶ میلیارد بشکه کاهش یافت که این امر می تواند برای ۵۰.۲ سال با نرخ تولید جهانی در سال ۲۰۱۷ کافی باشد. ذخایر کشف شده در ونزوئلا (با ۱.۴ میلیارد بشکه) با کاهش ذخایر در کانادا (کاهش ۱.۶ میلیارد بشکه) و کاهش در برخی دیگر کشورهای غیر عضو اوپک، جبران شده است. در حال حاضر کشورهای عضو اوپک ۷۱.۸ درصد ذخایر ثابت شده جهانی را دارند.
شکل ۱۳ ذخایر نفت در دنیا به درصد از کل در سالهای ۱۹۹۷، ۲۰۰۷ و ۲۰۱۷
شکل ۱۴ مصرف حامل های انرژی دنیا در سال ۲۰۱۶
مهندس هومن طیبی، دکتر مهندس سید تقی نعیمی عضو هیات علمی دانشگاه – کارشناس رسمی دادگستری صنایع فلزی
منابع
۱-BP Statistical review of World Energy June 2017
۲-World Steel in Figures 2018 –World steel Association
۳-http://www.worldometers.info اطلاعات جمعیتی جهان
۴-http://statisticstimes.com اطلاعات اقتصادی جهان
۵- محاسبات شخصی