نویسنده: اکبر صداقت
پژوهشگر فنی تحقیق و توسعه معادن
صنعت مس و فرآوری این فلز گرانبها در ایران پیشینه تاریخی دارد زیرا از آثار فعالیت برجای مانده در معادن متروک و کوره های ذوب نشان دهنده ی شناخت و دانش مهندسی ذوب و کاربرد این فلز را در آن عصر تاریخی نمایان ، واین علام تاریخی یعنی آشنایی با عنصر مس ریشه در تاریخ ، علوم طبیعی و پزشکی ایرانیان دارد ، این تاریخ مصور و بررسی ابعاد بازار که نشان دهنده رشد این صنعت در سال آتی را در نمودارها ثبت کرد ما را برا آن داشت برای این صنعت تعریفی مجدد ارائه دهیم
چشم انداز صنعت مس
مس معمولاً به شکل معدنی یافت می‌شود( مس در طبیعت دارای ساختار اکسیدی و سولفیدی است)بیش از ۲۰۰ کانی شناخنه شده است که فقط در ۱۷ مورد دارای توجیح اقتصادی و تجاری گردیده است ( البته هنوز دانش فرآوری نتوانسته جایگاه خود را در این سیستم تبیین نماید ) از اقتصادترین کانی ها میتوان از مالاکیت Cu(OH)2 و آزوریت Cu۳[OH|CO۳]۲ ، کالکوپیریت(CuFeS2) ،بورنیت (CuFeS4)، کالکوسیت ((Cu2S، کوولیتCu(OH)2 ، اتاکامیت CuCl2 ، بروشانتیت CuSO4
جایگاه مس در بهداشت عمومی جامعه
ظهور مقاومت میکرب‌ها در برابر آنتی بیوتیک‌ها جان میلیون‌ها انسان را تهدید می‌کند. پس از آزمایش‌های کلینیکی و آزمایشگاهی بسیار در کشورهای مختلف جهان، ثابت شد که بسیاری ازمیکروارگانیسم‌های مقاوم به آنتی بیوتیک، روی سطوح مسی کشته می‌شوند ، در سال ۲۰۰۸ سطح مس به عنوان اولین ماده جامد ضد میکروبی؛ قارچ کش ، باکتری کشی و نابود کننده ویروس توسط آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا به ثبت رسید. (جرم مس موجود در آلیاژها حداقل باید ۶۰ درصد باشد ) .
نتایج آزمایش‌ها از این قرار است: سطح مس به طور پیوسته آلودگی باکتریایی را در مدت دو ساعت به ۹۹٬۹ درصد کاهش داده و حتی پس از آلودگی مجدد، آلودگی کاهش می‌یابد.
( برآورد شده است که حدود ۸۰ درصد بیماری‌های عفونی از راه تماس منتقل می‌شوند. استفاده از سطوح مسی در بیمارستان‌ها به ویژه در ICU برای دستگیره درها، شیر آب و اهرم سرویس بهداشتی، فلز تخت بیمار، میله میز بیمار، آنژیو کت، محل تماس زنگ‌ها و چراغ‌ها، نه تنها چرخه انتقال آلودگی میکربی را مختل می‌کند بلکه فعالانه خطر مقاومت باکتریایی را کاهش می‌دهد و مانع شیوع عفونت به دیگران می‌شود. در یک آزمایش کلینیکی انجام شده با استفاده از سطوح مسی در ICU میزان عفونت‌های بیمارستانی به میزان ۸۵ درصد کاهش یافته است ) این استراتژی، در کنار رعایت بهداشت دست‌ها و اصول بهداشتی معمول می‌تواند حرکت به سمت نابودی کابوس مقاوم بودن میکروب‌ها در برابر آنتی بیوتیک‌ها باشد.
زمین شناسی مس
بزرگترین کمربند کانی‌سازی مس جهان در ایران است ، کمربند ۲۵۰۰ کیلومتری ارومیه-دختر شناخته شده ترین کمربند مس- طلا در کشور است که حداقل ۸۵ درصد ذخیره مس پورفیری روی این کمربند شناسایی شده است. ( همین تعداد معادن و ذخایر، ایران را از نظر دارا بودن مس در ده رتبه نخست جهان قرار داده است. این مسئله نشان می‌دهد ایران در زمینه مس هم مانند دیگر منابع طبیعی مانند نفت، گاز و … جزو ثروتمندترین کشورهای جهان است ) ، استخراج سالانه مس در کشور بیش از ۲۴ میلیون تن است، البته ذخایر قطعی آن در کشور بیش از ۲ میلیارد تن است مهم‌ترین استان‌های معدن‌خیز کشور، کرمان، آذربایجان‌شرقی، سیستان و بلوچستان، زنجان و سمنان به‌شمار می‌روند که در این میان کرمان مقام نخست را به خود اختصاص داده است.
تحولات بهای جهانی مس
از ابتدای سال ۲۰۰۳ به یکباره روند منفی قیمت جهانی جای خود را به صعود داد آن هم صعودی که طبق بررسی های بانک جهانی که میزان رشد ( منفی یا مثبت ) را برای دوره های متوالی بیان می نماید قابل پیش بینی نبودیعنی مس با رشدی تقریبا ۳۰۰۰ دلاری تمام شاخص های صنعت مس را سبز نمود، تا سال ۲۰۰۶ رشد قیمت این فرآورده صعود تاریخی خود را به ثبت رساندو قیمت مس ۹۰۰۰ دلار را نشانه گرفت ، این تغییرات نشان از رشد و پیشرفت در عرصه صنعت مس را گواه می دادولی باز هم سال ۲۰۰۸ سقوط قیمت ها با افتی ۴۰۰۰ دلاری با قرمز شدن شاخص بورس تمام تحلیل های تکنیکال را بهم ریخت و کارشناسان از ارائه مدل سرمایه گذاری یا تحلیل این پدیده درمانده شدند ولی با آغاز سال ۲۰۱۱ یکی از بهترین سال های مالی صنعت مس پشت سر گذاشت . مس به رقم ۱۰۰۰۰ دلار نزدیک شد.
سال ۲۰۱۲ مس به ۷۰۰۰ دلار رسید و قیمت این فلز که سقوط کرد تا سال ۲۰۱۶ که تقریبا ۴۰۰۰ دلار رسید و مجدد در سال ۲۰۱۷ به ۷۰۰۰ نزدیک می گردد و این صعود قیمت فعالان را ترغیب به افزایش سرمایه گذاری می نماید .
بنظر نگارنده این مطلب را نمی توان با بررسی پدیده های شبیه عرضه و تقاضا یا اعتصاب در معادن کشورهای مس دار یا هزینه های TC/RC یا تئوری ساده دامپینگ باشد، اگر به این فراز و فرودها در بازار نگاهی تحلیلی جهت ارائه طرحی فنی و اقتصادی برای صنعت مس را داشته باشیم به این نکته بایدنگاهی ویژه داشت زیرا با توجه به ظرفیت مس در کشور و چشم انداز این صنایع به حقیقتی خواهیم رسید که با این صعود و سقوط قیمت ها تئوری به اصطلاح ریسک بالای سرمایه گذاری در این صنعت طراحی گردیده تا بتوانند این بازار خوش آتیه فقط در دست چند تولید کننده قرار گیرد و اجازه ورود ایران برای حضور در بازار جهانی ایجاد نگردد .
ابعاد دیگر این موضوع را باید اینگونه تفسیر کرد برای اینکه کشوری در محاصره اقتصادی و سیاسی قرار گیرد ( تحریم ) در قدم اول صنعت اول اقتصادی آن کشور را مورد تهاجم قرار می گیرد و پس از اختلال در ان سیستم اقتصادی گام استراتژیک دوم یعنی صنایع جایگزین را مورد هدف قرار می دهند و بدلیل عدم شناخت تئوری تحریم امکان برون رفت نیز از آن طراحی نمی گردد و صنایع جایگزین هم ورشکست و زیان ده خواهند شد .