مسیرهای انحرافی فولاد در دهه آینده

ایران در سال ۲۰۱۷ با رشد بیش از ۲۱  درصد تولید فولاد خام ، به رده سیزدهم بزرگترین تولید کنندگان فولاد خام دنیا دست یافته است.

تجزیه و تحلیل اولیه تولید فولاد ایران و جهان در سال ۲۰۱۷ و پیش بینی روند تولید در سال ۲۰۱۸

تولید فولاد خام ایران در سال ۲۰۱۷، حدود ۲۱.۷۲۶ میلیون تن بود. رشد تولید فولاد ایران در این سال نسبت به سال ۲۰۱۶ حدود ۲۱.۴ درصد بوده است ایران بیشترین رشد تولید را در بین پانزده کشور عمده تولید کننده فولاد خام دنیا داشته است.

نمودار شماره ۱ درصد تولید فولاد خام کشورهای مختلف دنیا در سال ۲۰۱۷

همانطوری که چهار سال قبل پیش بینی کرده بودم رتبه جهانی تولید فولاد خام ایران در سال ۲۰۱۷ از ۱۴ به ۱۳ صعود کرده است. پیش بینی می شود ایران در سال آینده از رتبه سیزدهم سال ۲۰۱۷ به رتبه دوازدهم بزرگترین تولید کننده فولاد خام دنیا دست خواهد یافت.

تولید فولاد خام قاره آسیا در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۱۶۲.۵   میلیون تن بوده است و به عبارت دیگراین تولید۵.۴  درصد نسبت به تولید سال ۲۰۱۶ رشد داشته است.

از بین کشورهای عمده تولید کننده فولاد تنها تولید فولاد خام ژاپن آن هم به میزان یک دهم درصد در سال ۲۰۱۷  نسبت به سال ۲۰۱۶ کاهش یافته است.

تولید فولاد خام کره جنوبی در سال ۲۰۱۷ نسبت به ۲۰۱۶ حدود ۷/۳  درصد افزایش یافته است.

تولید  فولاد خام ۲۸ کشور بازار مشترک اروپا در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۶۸.۷ میلیون تن بوده که ۴.۱ درصد نسبت به تولید این کشورها در سال ۲۰۱۶ رشد داشته است.

تولید فولاد خام هندوستان در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۰۱ میلیون تن و تولید فولاد ژاپن در همین سال حدود ۱۰۴.۵ میلیون تن بوده است.

تولید فولاد خام کشورهای امریکای جنوبی در سال ۲۰۱۷ حدود ۴۳.۷  میلیون تن بود که رشدی ۸.۷ درصد نسبت به سال ۲۰۱۶ را نشان می دهد.

بزرگترین کشور این  منطقه برزیل، در سال ۲۰۱۷ حدود ۴/۳۴ میلیون تن فولاد خام تولید کرده است. که رشدی ۹.۵  درصدی نسبت به تولید سال ۲۰۱۶ را نشان می دهد.

تولید فولاد خام دنیا در سال ۲۰۱۷ حدود۱۶۷۴.۷۲۴میلیون تن بود، میانگین رشد تولید فولاد خام دنیا در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ تقریباً ۵.۵ درصد بوده است.

ظرفیت نصب شده تولید فولاد دنیا با وجود کاهش ظرفیت ۶۵ میلیون تنی چین در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۵۰ میلیون تن بیتشتر از حد نیاز دنیا بوده است.

ظرفیت نصب شده در حال بهره برداری تولید فولاد ایران در سال  ۲۰۱۷  حدود ۳۲ میلیون تن بوده است. پیش بینی میشود که رشد جهانی فولاد دنیا در سال ۲۰۱۸ نسبت به ۲۰۱۷ کمتر از رشد تولید سال ۲۰۱۷ از سال ۲۰۱۶ خواهد بود.

فولاد زنگ نزن

تولید فولاد زنگ نزن دنیا در سال ۲۰۱۷ حدود ۴۷.۵ میلیون تن برآورد می  شود. حدود ۵۴ درصد این تولید یعنی ۲۷.۵  میلیون تن از انواع فولاد زنگ نزن دنیا در سال ۲۰۱۷ در چین تولید گردید.

ژاپن در همین سال ۳.۱۲۵  ، کره جنوبی۲.۳۷۵، امریکا ۲.۷۵  ، ۲۸ کشور اروپایی ۷.۳۵ میلیون تن انواع فولاد زنگ نزن را در سال ۲۰۱۷ تولید نموده اند. پیش بینی می شود تولید فولاد زنگ نزن دنیا در سال ۲۰۱۸ حدود ۴۹ میلیون تن باشد.

هرچند فعالیت هایی توسط بخش خصوصی برای تولید بعضی از انوع فولاد زنگ نزن در حد کمی در سالهای اخیر در ایران تولید گردید . شوربختانه مسئولین محترم دولت های ایران  در ۳۹ سال گذشته عملا برای تولید انواع تولید فولاد زنگ نزن اقدامی ننموده اند . متاسفانه هنوز هیچ کارخانه تولید فولاد زنگ نزن در اشل صنعتی در ایران وجود ندارد با وجود اینکه از لحاظ تامین مواد اولیه معدنی و حامل های انرژی ، ایران بیشترین مزیت خدادادی را در بین سایر کشورهای دنیا برای تولید انواع فولاد زنگ نزن دارا میباشد .

مسئولین محترم ایمیدرو در دولت یازدهم و دوازدهم توانستند از ارزهای بلکه شده ایران در چین و … فاینانس چندین واحد تولید آهن اسفنجی را با استفاده از انرژی گاز وبا تکنولوژی عقب مانده تر از واحدهای احیای مستقیم مجتمع فولاد مبارکه ، تامین نمایند .

شاید چین در سال ۲۰۱۸  حد اکثر حدود ۱.۳۸  درصد آهن اسفنجی دنیا را تولید نماید . اما ۵۴ درصد انوع فولاد زنگ نزن دنیا در سال ۲۰۱۷ در چین تولید شده است.

امید است مسئولین محترم وزارت ،صنعت، معدن، تجارت با کاهش درصدی از خرید بعضی از کالاهای غیر ضروری چینی ، تجهیزات فنی برای تولید سالانه حدود سیصد هزار تن انواع فولاد  زنگ نزن خریداری نمایند

نسل آینده ایران در صورت تحقق این خواسته ملی ، میراث با ارزشی از دولت دوازدهم خواهد داشت. مازاد  بر نیاز صنایع داخلی به تولیدات این مجتمع تولید فولاد زنگ نزن ، در دنیا مشتریان زیادی هم دارد . ارزش افزوده صادرات هر تن فولاد زنگ نزن چندین برابر صادرات فولاد خام خواهد بود . علاوه بر این همانطوری که در جدول شماره ۲ آورده شده است ، واردات غیر مستقیم فولاد بصورت تجهیزات صنعتی در سالهای اخیر حدود ۳۰ برابر صادرات غیر مستقیم فولاد ایران بصورت تجهیزات صنعتی بوده است با تولید انواع فولاد زنگ نزن بصورت ورق مسلماً  بخش

 

 

نمودار شماره۲ تولید فولاد زنگ نزن کشورهای مختلف بر حسب درصد

 

نمودار شماره ۳ موارد کاربرد فولاد زنگ نزن دنیا  بر حسب درصد در سال ۲۰۱۶

 

خصوصی به صادرات انوع محصولات تولید شده از ورق فولاد زنگ نزن داخلی مانند سینک و انواع مبدل های حرارتی مانند سینک ، مخازن ، سایر لوازم خانگی و … اقدام خواهد کرد لذا کارآفرینی بسیاری در پی خواهد داشت .

کشورهای جهان سوم مانند ایران تاکنون ، وارد کننده انواع محصولات  فولاد زنگ نزن هستند میتوانند مشتریان خوبی در این زمینه برای ایران باشند و تجارت جنوب به جنوب افزایش خواهد یافت .

در سالهای اخیر به علت کیفیت مناسب و موارد کاربرد متعدد، رشد تولید فولاد زنگ نزن بیش از رشد تولید فولاد معمولی و سایر فلزات و آلیاژهای آنها در دنیا بوده است. پیش بینی می شود در سالهای آینده نیز رشد تولید انواع فولاد زنگ نزن  و سایر فولادهای آلیاژی مخصوص ، بیشتر از رشد تولید انواع فولاد ساختمانی در دنیا باشد.

مسئولین محترم وزارت صنعت و معدن و تجارت به بهانه اینکه باید پایان برنامه ۲۰ ساله چشم انداز تولید فولاد خام ایران را به ۵۵ میلیون تن برسانند، در ۶ سال اخیر کوشش های زیادی جهت افزایش بی حد و حصر ظرفیت تولید فولاد ایران نموده و می نمایند. این بزرگواران می دانند که خیلی از پیش نیازهایی که در برنامه چشم انداز ۲۰ ساله آمده است و اتمام آنها برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد پیش نیاز میباشد تا کنون تحقق پیدا نکرده و تا سال ۱۴۰۴ نیز عملیاتی نخواهند شد. این بزرگواران نمی فرمایند با کدام ذخایر سنگ آهن قابل بهره برداری با هزینه تمام شده مساوی استرالیا و برزیل و … در ایران  از ۱۰ سال آینده می خواهند فولاد تولید کنند. مشکلات تامین سنگ آهن از معادن ایران در ۱۰ سال آینده چگونه حل خواهد شد؟

اکتشاف معادن بطور اعم و اکتشاف سنگ آهن بطور اخص با ریسک فراوان همراه می باشد. از سال ۱۳۹۰ تاکنون مسئولین محترم دولت  یازدهم و دوازدهم با گسترش نسبی عملیات اکتشافی نسبت به دهه قبل موفق به کشف چند ذخیره کوچک و متوسط معدنی سنگ آهن شدند. این معادن به روش های کم هزینه و متداولی که  معادن در دست بهره برداری دنیا و معادن شناخته شده ایران از قبیل چغارت، چادرملو، گل گهر، سنگان و … به کار گرفته می شود به صورت روباز قابل بهره برداری هستند. اما ذخایر بزرگ سنگ آهن کشف شده در سالهای اخیر، به طور عمده:

• اولاً کم عیار تر از معادن سنگ آهن در دست بهره برداری ایران می باشند.
• ثانیاً این ذخایر باید به روش زیرزمینی بهره برداری گردند.

اگر دولتهای آینده بتوانند برای بهره برداری معادن زیر زمینی سنگ آهن ایران ، تجهیزات فنی لازم را فراهم نمایند هزینه تمام شده کنسانتره سنگ آهن از این معادن زیر زمینی نسبت به قیمت تمام شده کنسانتره مناسب برای احیاء با گاز از مجتمع معدنی سنگان، گل گهر، چادرملو و … چند درصد بیشتر خواهد بود؟ آیا واحدهای مختلف احیاء مستقیمی که با ظرفیت حدود یک میلیون تن در سال در نقاط مختلف کشور بدون رعایت طرح آمایش سرزمین در دست بهره برداری بوده و یا به امید خدا در آینده نزدیک شروع به بهره برداری خواهند نمود از لحاظ اقتصادی با وجود مصرف بیشتر انرژی به ازای تن تولید فولاد نسبت به قطر، عمان، بحرین و عربستان، پاکستان و … قادر به ادامه تولید خواهند بود؟

 

تولید فولاد چین در سال ۲۰۱۷ حدود ۸۳۲ میلیون تن بوده است، به عبارت دیگر چین در این سال بیشترین تولید فولاد خام خود را در دو دهه اخیر تجربه کرده است. در سال گذشته چین در اثر فشار جهانی با خارج کردن تعداد زیادی ازکوره های القائی از مدار تولید و همچنین تعطیل کردن بعضی از کارخانه های قدیمی ، جمعاً در حدود ۶۵ میلیون تن از ظرفیت تولید فولاد خود کاسته است. در سال ۲۰۱۷ به علت افزایش مصرف داخلی فولاد چین و تصمیمات سایر کشورها در ممانعت از صادرات بی حد و حصر فولاد چین در سال ۲۰۱۷ صادرات مستقیم فولاد چین نسبت به سال ۲۰۱۶ با کاهش چشمگیری مواجه شده است. قرار است تا سال ۲۰۲۰ حدود ۱۵۰ میلیون تن دیگر از ظرفیت مازاد تولید فولاد چین کاهش یابد.

دنیا در سالهای اخیر با افزایش بیش از حد ظرفیت تولید فولاد خام مواجه بوده است. کشورهای اروپائی و سایر کشورهای صنعتی در دهه اخیر از افزایش ظرفیت تولید فولاد خام ، خودداری کرده و کوشش می نمایند در صورت نیاز مقداری از فولاد خام مصرفی خود را از سایر کشورهای دنیا نظیر ایران وارد نمایند. به عبارت دیگر با کاهش واردات سنگ آهن و حاملهای انرژی در ارتباط با تولید فولاد از سایر کشورها ، وابستگی خود را در این رابطه کاهش می دهند. کشورهای صنعتی دنیا، چین و هندوستان در سالهای اخیر کوشش زیادی در بهبود کیفیت فولاد و تنوع بخشیدن به محصولات فولادی خود مبذول نموده اند.

پیش بینی می شود تولید فولاد هندوستان در سال آینده از نظر مقدار، بیشتر از تولید فولاد ژاپن بشود، به عبارت دیگر هندوستان که از نظر کثرت جمعیت دومین کشور دنیا بعد از چین قرار دارد از نظر مقدار تولید فولاد هم از سال ۲۰۱۸ دومین تولید کننده بزرگ فولاد دنیا خواهد بود. با توجه به اینکه مصرف سرانه فولاد هندوستان در سال ۲۰۱۶ حدود ۶۹.۲ کیلوگرم و میانگین سرانه مصرف فولاد دنیا در همین سال حدود ۲۲۲.۷ کیلوگرم بوده است لذا می توان انتظار داشت در سالهای آینده رشد تولید فولاد هندوستان مانند سالهای اخیر بیشتر از میانگین رشد جهانی و بیش از رشد تولید فولاد چین خواهد شد.

با توجه به اینکه در سالهای اخیر مقادیر زیادی فولاد به صورت ریل آهن ، انوع لوله های فولادی و… از کشورهای خارجی وارد ایران شده است و با در نظر گرفتن ارزش واردات مستقیم و غیر مستقیم انواع فولاد وارداتی به ایران (که خیلی بیشتر از ارزش صادرات عمدتاً فولاد خام ایران می باشد)، تراز کمی و تجاری فولاد ایران در سالهای اخیر منفی بوده، یعنی بیش از آنچه که فولاد با ارزش افزوده کم صادر می نمائیم، فولاد با ارزش افزوده بالا به طور مستقیم و غیر مستقیم وارد می کنیم. متاسفانه ضریب بهره وری استفاده از تجهیزات نصب شده فولادی ایران در سالهای اخیر از میانگین ضریب بهره وری کل دنیا کمتر است.

جدول ۱. میزان تولید فولاد خام در ۱۵ کشور عمده تولید کننده از سال ۲۰۱۳ تا پایان سال ۲۰۱۷ میلادی [۱،۲]

رتبه کشور ها	کشور های تولید کننده فولاد خام	تولید ۲۰۱۳ (میلیون تن)	تولید ۲۰۱۴ (میلیون تن)	تولید ۲۰۱۵ (میلیون تن)	تولید ۲۰۱۶ (میلیون تن)	تولید ۲۰۱۷ (میلیون تن)	درصد تغییرات تولید سال ۲۰۱۷ به سال ۲۰۱۶
۱	چین	۸۲۲	۸۲۲.۲	۸۰۳.۵	۸۰۶	۸۳۱.۷۳	۵/۷
۲	ژاپن	۱۱۰.۶	۱۱۰.۷	۱۰۵.۳	۱۰۴.۸	۱۰۴.۶۶	۰.۱ –
۳	هند	۸۲	۸۷.۳	۹۰	۵/۹۵	۱۰۱.۳۷	۶.۲
۴	امریکا	۸۶.۹	۸۸.۳	۷۹.۸	۷۸.۶	۸۱.۶۴	۴
۵	روسیه	۶۸.۱	۷۱.۵	۷۱	۷۰.۵	۷۱.۳۴	۱.۳
۶	کره جنوبی	۶۶.۱	۷۱.۰	۶۹.۰	۶۸.۵	۷۱.۰۸	۳.۶
۷	آلمان	۴۲.۶	۴۲.۹	۴۳	۴۲.۴	۴۳.۵۶	۳.۵
۸	ترکیه	۳۴.۷	۳۴.۰	۳۱.۴	۳۳	۳۷.۵۲	۱۳.۱
۹	برزیل	۳۴.۲	۳۳.۹	۳۳.۳	۳۰.۶	۳۴.۳۶	۹.۹
۱۰	ایتالیا	۲۴	۲۴.۳	۲۲.۳	۲۳.۵	۲۴.۰۴	۲.۹
۱۱	تایوان	۲۲.۳	۲۳.۷	۲۱.۶	۲۱.۵	۲۳.۲۴	۶.۸
۱۲	اوکراین	۳۲.۸	۲۷.۲	۲۲.۷	۲۴.۲	۲۲.۶۶	۶.۴ –
۱۳	ایران	۱۵.۴	۱۶.۳	۱۶.۲	۱۷.۹	۲۱.۷۳	۲۱.۴
۱۴	مکزیک	۱۸.۲۵	۱۹.۱	۱۸.۳	۱۸.۸	۲۰	۶.۳
۱۵	فرانسه	۱۵.۷	۱۶.۱	۱۴.۹	۱۴.۵	۱۵.۵	۷.۶
–	دنیا	۱۶۴۲	۱۶۷۰	۱۶۲۲	۱۶۲۶	۱۶۷۴.۷۲	۴.۴

 

مسئولین وزارت صنعت معدن و تجارت با سرمایه گذاری زیاد جهت افزایش ظرفیت تولید فولاد ایران که قسمت عمده این سرمایه گذاری هزینه های ارزی زیادی به کشور تحمیل نموده است، توانستند حداکثر با حفظ ضریب بهره وری از تجهیزات نصب شده فولادی در سال  ۲۰۱۷  نسبت به سال های قبل حدود ۲۱.۴  میلیون تن فولاد خام تولید کند.

جدول ۲. جزئیات آماری در ارتباط با تولید فولاد ایران از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷

 

شرح	سال ۲۰۱۱	۲۰۱۲	۲۰۱۳	۲۰۱۴	۲۰۱۵	۲۰۱۶	۲۰۱۷
تولید سنگ آهن میلیون تن	۳۸.۲۶	۴۳.۴۹	۴۸۶۹	۴۸.۴۵	۳۹.۳۷
صادرات سنگ آهن میلیون تن	۱۶.۶۷	۱۷.۵۳	۲۲.۴۸	۲۱.۷۹	۱۳.۱۲	۱۷.۸۶
تولید فولاد خام ایران میلیون تن	۱۳.۲	۱۴.۵	۱۵.۴	۱۶.۳	۱۶.۲	۱۷.۹	۲۱.۷۳
تولید آهن خام مذاب میلیون تن	۲.۳	۲.۱۵	۲.۰۱	۲.۷	۲.۴	۲.۲	۲.۳
تولید آهن اسفنجی میلیون تن	۱۰.۴	۱۱.۶	۱۴.۵	۱۴.۵	۱۴.۶	۱۶.۰۱	۲۰.۵
درصد تولید فولاد با استفاده از کوره های قوس الکتریکی	۸۲.۶	۸۵.۱	۸۶.۹	۸۳.۳	۸۵.۱	۸۷.۷	۸۸.۱
درصد تولید فولاد با استفاده از کنورتور	۱۷.۴	۱۴.۹	۱۳.۱	۱۶.۷	۱۴.۹	۱۲.۲	۱۱.۹
کل تولید محصولات نورد گرم میلیون تن	۱۶.۸	۱۷.۳	۱۶.۶	۱۶.۵	۱۵.۲	۱۵.۵
تولید محصولات طویل نورد گرم شده میلیون تن	۸.۹	۸.۸	۸.۴	۸.۲	۷.۳	۷.۷
تولید لوله و اتصالات هزار تن	۳۰	۳۱	۲۹	۵	۱۶	۱۰
واردات انواع لوله های فولادی هزار تن	۸۳۷	۸۴۵	۳۹۵	۳۹۹	۳۳۶	۳۴۰
واردات محصولات نورد شده طویل هزار تن	۱.۶۳۳	۸۵۰	۶۷۹	۸۲۹	۵۹۲	۵۵۱
صادرات محصولات نورد شده طویل هزار تن	۵۶	۳۱	۲۷	۱۷	۲۶	۴۹۸
واردات محصولات تخت میلیون تن	۳.۰۹۸	۲.۰۵	۱.۷	۳.۰۵	۰.۲۵	۳.۵
صادرات محصولات تخت میلیون تن	۰.۲۰۵	۰.۲۲۵	۰.۲۴۸	۰.۶۹۵	۱.۱۷۹	۱.۶۳۱
مصرف سرانه ظاهری فولاد خام  کیلوگرم	۳۱۰.۹	۲۷۵.۸	۲۸۴.۱	۲۸۱.۷	۲۷۶.۱	۲۶۴.۴
مصرف ظاهری محصولات تمام شده فولادی میلیون تن	۱۲/۲۱	۹۷۳/۱۸	۷۹۵/۱۹	۸۸۰/۱۹	۷۲۰/۱۹	۱۰۵/۱۹
واردات غیرمستقیم فولاد بصورت تجهیزات صنعتی میلیون تن	۸۷/۱	۷۹/۱	۴۸/۱	۰۵/۲	۲/۱
صادرات غیر مستقیم فولاد بصورت تجهیزات صنعتی میلیون تن	۰۳۸/۰	۱۰۹/۰	۰۵۹/۰	۰۵۷/۰	۰۴۰/۰

 

امید است مسئولین  وزارت صنعت معدن و تجارت با وجود چراهای زیادی که از لحاظ فنی و اقتصادی در ارتباط با گسترش بی حد و حصر افزایش ظرفیت تولید فولاد خام که عمدتاً به لطف خرید تجهیزات از خارج تاکنون حاصل شده است ، در سال ۲۰۱۸ و در مدت زمان باقی مانده از عمر دولت دوازدهم با مدیریت بهینه و سرمایه گذاری کمتر نسبت به افزایش بهره وری از ظرفیت های نصب شده تولید فولاد ، اقدام فرمایند. تحقق این عمل سبب رشد تولید ، کاهش انرژی مصرفی به ازای تن تولید محصولات فولادی ، کاهش قیمت تمام شده محصولات فولادی ، بهبود کیفیت و تنوع بخشیدن به محصولات فولادی ایران می گردد در صورت اجرای هدفمند این نوع سیاست گزاری دولت محترم به امید خدا با گسترش تولید این محصولات فولادی در داخل ، سالانه مقادیر زیادی ریل آهن، لوله های فولادی و … به هزینه گزاف و با پرداخت ارز مانند سالهای گذشته شاهد استمرار اشتغال در کشورهای صادر کننده این محصولات به ایران نباشیم.

امید است در سالهای آینده این بزرگواران ، رشد کیفی و تنوع محصولات فولادی را سر لوحه برنامه ریزی های خود قرار دهند تا رشد کمی آن. زیرا :

استقلال سیاسی بدون قدرت نظامی و استقلال صنعتی عملاً پایدار نخواهد بود. استقلال صنعتی تنها با رشد کیفی محصولات و تنوع تولید ، صادرات غیر مستقیم محصولات فلزی اعم از انواع فولادهای کیفی، مس، آلمینیوم، سرب و روی و آلیاژهای آنها بصورت تجهیزات ساخته شده در کشور پایدار خواهد بود. امید است مسئولین محترم  ایمیدرو در آینده بجای کلی گوئی در ارتباط با رشد کیفی صنایع ایران ، از خام فروشی (سنگ آهن و انرژی) بصورت فولاد خام با ارزش بسیار ناچیز خودداری فرمایند تا در آینده ملت ایران جهت تولید فولاد کیفی ، دست گدائی برای خرید سنگ آهن و … به سوی اجنبیان دراز نکنند، انشاء الله.

دکتر مهندس سید تقی نعیمی، عضو هیات علمی دانشگاه، کارشناس رسمی صنایع فلز