آینده درخشان سیستان و بلوچستان در حوزه مس
نمی‌توان هیچ سرزمینی را قاطعانه پیشگام شناخت و به کارگیری مس دانست اما این را میدانیم که تمدن بشری، یکجانشینی و ایجاد شهرهای بزرگ در مناطق گرم و معتدل مثل سیستان و بلوچستان دلیل مهمی برای استفاده از این ماده معدنی برای نخستین بار در این مناطق است.
سیستان و بلوچستان روی کمربند فلزی و معدنی جهان قرار گرفته و با داشتن ذخایر مس، کرومیت، منگنز، سرب و روی، قلع، تنگستن، طلا و کانسارهای غیر فلزی، دارای ظرفیت‌های کم نظیری در بخش معدن است.
صنعت معدن در سیستان و بلوچستان
سیستان و بلوچستان از منظر ساختار زمین‌شناسی خاستگاه مناسبی برای انواع مواد معدنی است تاریخ معادن این استان به کوره‌های قدیمی ذوب فلزات و سرباره‌های معدن مس چهل‌کوره در ناحیه گراغه و معادن متروکه مس بین خارستان و بیدستر و دامنه کوه تفتان بازمی‌گردد. می‌توان گفت سن معدن‌کاری در چهل‌کوره سال های ۲۲۸ تا ۴۴۸ پس از میلاد مسیح است.
این تاریخچه نشان از یک قدمت طولانی در حوزه معادن مس در سیستان و بلوچستان است و کل ذخایر مس شناسایی شده در این استان تا کنون به بیش از ۱۸ میلیون تن رسیده است.
جایگاه مس در سیستان و بلوچستان
داوود شهرکی، رئیس سازمان صنعت و معدن این استان با بیان اینکه فلز استراتژیک مس بخش عمده‌ای از مشکلات حوزه صنعت در کشور را به دوش می‌کشد، اظهار داشت: بخش معدن می‌تواند یکی از بخش‌های پیشران و مهم در اقتصاد این استان باشد به طوری که با متحول شدن این بخش سایر بخش‌های صنعتی و اقتصادی این استان نیز فعال می‌شود.
وی در ادامه به ظرفیت‌های معدن مس منطقه تمین میرجاوه اشاره کرد و افزود: معدن مس تمین با سرمایه‌گذاری ۴۸ میلیارد ریال، اشتغال‌زایی ۱۰ نفر از مردم منطقه را به همراه داشته است.
رئیس سازمان صمت سیستان و بلوچستان ادامه داد: این معدن در ۱۴۰ کیلومتری جنوب شرق زاهدان قرار دارد و استخراج رسمی سالیانه از آن بر اساس پروانه بهره‌برداری یک هزار تن است.
شهرکی بیان کرد: ۴۲ هزار مترمربع حفاری برای اکتشاف در محدوده جنگنجا این استان انجام و ۴۰۰ میلیون تن ذخیره مس در این منطقه شناسایی شده است.
کارخانه فرآوری؛ چرخه تکمیل‌کننده توسعه معادن
با نگاهی به دهه‌های گذشته دیده می‌شود که در فاصله زمانی سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۰ شمسی، بیشتر فعالیت‌های اکتشافی و زمین‌شناسی به وسیله بیگانگان انجام می‌شد.
مردمان سرزمین ما به سبب نداشتن دانش فنی روز، نقش چندانی در استخراج و استفاده از ماده‌های معدنی نداشتند اما با پیروزی انقلاب این روند در جهت دیگری قرار گرفت و روز به روز معادن زیادی در کشور شناخته شد.
صادرات مواد خام معدنی در پروسه کوتاه مدت و بلند مدت، صدمات فراوانی از حیث اقتصادی و اجتماعی به اجتماع وارد می‌کند ضررهای چون اثر محدودکننده بر مبادلات تجاری، اثر کاهشی بر ثروت ملی، اثر نامطلوب برحیات صنایع تکمیلی، اثر کاهنده بر ارزش افزوده و اثر نامناسب بر فرصت‌های شغلی کمترین آثار این پدیده نامبارک است.
با آمدن علم و فناوری مورد نیاز، ایران در ردیف کشورهایی قرار گرفت که می توانست مواد معدنی را به صورت خام استفاده نکند به همین خاطر برای دوری از این پدیده و نابود نشدن ثروت ملی، کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی گزینه مناسبی برای بومی‌سازی صنایع در کشور خواهد بود.
با توجه به جایگاه سیستان‌وبلوچستان در پتانسیل مواد معدنی مس ایجاد کارخانه‌های فرآوری از ضرورت های اجتناب‌ناپذیر در این استان است که رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان در این رابطه تصریح کرد: یکی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این استان ایجاد کارخانه فرآوری در محدوده معدنی جنگنجا نیمروز بوده که در همین ارتباط با سرمایه‌ای افزون‌بر دو هزار میلیارد تومان فاز اول کارخانه فرآوری مس ایجاد شده است.
شهرکی با بیان اینکه مستعدترین ماده معدنی کشف شده در محدوده معدنی جنگنجا با ذخایر بسیار مطلوبی قرار دارد، اضافه کرد: در محدوده اکتشافی مس شهرستان نیمروز ۶ دستگاه حفاری فعال است که ذخایر معدنی خوبی را در این محدوده کشف و معرفی خواهد کرد.
وی با اشاره به ظرفیت‌های معدن مس تمین و کارخانه فرآوری مربوط به آن ابراز کرد: کارخانه صنایع معدنی این معدن نیز در بخش لادیز دهستان سیاه جنگل تمین و در محل روستای لهرمبا در زمینی با زیربنای ۶۷۰ مترمربع و مساحت ۲۰ هزار مترمربع و ایجاد اشتغال ۱۵ نفر با تولید محصول کنسانتره مس اکسیدی با ظرفیت ۴۲۰ تن در سال در حال فعالیت است که با اتمام طرح توسعه این واحد برای بیش از ۵۰ نفر شغل ایجاد خواهد شد.
چالش‌های پیش رو و برنامه‌های مورد نیاز در صنایع معدنی
صنعت معدن‌کاری با گذشت زمان و بالارفتن رفاه جامعه، با افزایش تقاضا برای مواد معدنی روبه‌رو است و می توان انتظار داشت که این تقاضا در سال‌های آینده شدت بیشتری نداشته باشد به طوری که در برخی فلزات همچون مس و آلومینیم که از فلزات استراتژیک در صنعت به شمار می‌روند، نیاز به شناسایی ذخایر جدید یک ضرورت است.
در این راستا توجه به اکتشاف ذخایر عمیق‌تر و نیز یافتن روش‌های جدید برای افزایش بازیابی و فرآوری این فلزات بسیار ارزشمند خواهد بود و در حقیقت توسعه روش‌های ژئوفیزیکی و زمین‌شناسی برای اکتشاف ذخایر عمیق، به لحاظ ایفای نقش بخش معدن در توسعه پایدار از اولویت‌های این صنعت است.
از سوی دیگر در بخش استخراج معدن، توسعه روش‌های استخراج زیرزمینی و تجهیزات مرتبط با آن برای بهره‌برداری از ذخایر عمیق و در بخش فرآوری مواد معدنی، با اهمیت یافتن ذخایر با عیار پایین، دستیابی به دانش و تکنولوژی های جدید برای فرآوری این ذخایر از چالش‌های اساسی این صنعت است.
همچنین به‌کارگیری روش‌های استخراج روباز و طراحی آن به گونه‌ای که کمترین مخاطرات و خسارت ممکن را برای محیط زیست و کارکنان این بخش داشته باشد، از دیگر موارد مهم در صنعت معدن‌کاری است.
عامل دیگری که در آینده نزدیک در حوزه صنعت معدن کاری بیشتر بروز خواهد کرد بحث مصرف بهینه انرژی به ویژه آب و برق و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در معدن است.
درمصرف بهینه انرژی نکته دیگر، توجه به مصرف انرژی در حمل‌ونقل مواد معدنی و هزینه انتقال آن است که نیازمند یک طراحی بهینه برای معدن از استخراج تا فرآوری کانی‌ها است و آینده سیستان و بلوچستان با توجه ویژه به صنایع معدنی در آن متفاوت و نزدیک به شاخص‌های توسعه خواهد بود.
نقش مس در رونق مناطق محروم
اهمیت معدن مس در اقتصاد کشور منحصر به مشارکت در افزایش درآمد ملی و رشد اقتصادی نیست؛ بلکه این بخش می تواند سهم قابل توجهی در ایجاد فرصت‌های شغلی و کاهش بیکاری و فقر در کشور داشته باشد.
بر اساس گزارشی از ایرنا، بخش معدن و صنایع معدنی نه تنها از طریق ایجاد اشتغال مستقیم در این بخش درآمد خانوارها را افزایش می‌دهد؛ بلکه به صورت غیرمستقیم از طریق ارتباطات پسین و پیشین بخش معدن با سایر بخش‌های اقتصادی کشور (ازجمله بخش‌های حمل‌ونقل، صنعت، مسکن و صنایع غذایی) و در نتیجه افزایش تولید و اشتغال این بخش‌ها می تواند نقش مثبتی در افزایش درآمد خانوارها داشته باشد.
افزایش درآمدها ناشی از توسعه صنایع مس در شرایط حاضر برای مردمان سیستان و بلوچستان همچون سایر نقاط کشور اتفاقی خوب است که از آینده‌ای درخشان خبر می‌دهد، آینده‌ای که در آن جوانان شغل مناسب و درآمد کافی دارند و هیچ روستانشینی به حاشیه شهر مهاجرت نمی‌کند.