یادداشتی از دکتر صیادی در سالگرد درگذشت بزرگ از دست رفته، شادروان دکتر شمس الدین وهابی

شادروان دکتر وهابی همشهری و هم رشته من بود ولی دوستی با شمس الدین مرز و رشته نمی شناخت. علی رغم چند وجهی بودن دانش و معلومات شخصی ایشان، زمینه تخصصی ایشون در حوزه بین رشته ای “اقتصاد معدن” بود. از نگاه تحصیلات آکادمیک در این حوزه، تعداد اساتید داخل کشور به تعداد انگشتان یک دست نیز نمی رسد و شادروان شمس یکی از معدود فرهیحتگان این حوزه بود که فقدان جایگاه نظریه پردازش در چالشهای خرد و کلان امروز صنعت معدن کشور، بسی روشن است.

در سال ۸۱ وزارت صنایع و معادن وقت، تدوین استراتژی توسعه بخش معدن کشور را به دانشگاه تربیت مدرس واگذار کرد. این دانشگاه یکی از سه دانشگاه برتر کشور بوده و دپارتمان معدنش در رده ۵۰ الی ۷۰ دپارتمانهای برتر جهان در حوزه مهندسی معدن است. با این وجود “طرح تدوین استراتژی معدن” با نام مرحوم شمس کلید خورد.
ایشان توانایی فوق العاده ای در نظریه پردازی و تئوریزه کردن مفاهیم بدیع بین رشته ای داشت. به عنوانه نمونه، در خلال این طرح، یکی از موضوعات مورد بررسی، بحث “زنجیره ارزش مواد معدنی” بود. الان در سال ۱۴۰۰ این موضوع جدید نیست و همه جا از آن صحبت می شود ولی حدود ۲۰ سال پیش، هنوز این موضوع بخوبی تبیین نشده بود. چقدر خوب، عالمانه و قابل فهم، ارزش آفرینی در طول زنجیره تولید فلزات را در مجامع صنعتی داخل کشور مطرح و زنجیره ارزش فلزاتی چون مس، فولاد، آلومینیم و سرب و روی را با خلاقیت وصف نشدنی خودش تببین کرد.
چه خوب ایشان، دو دهه پیش ایده “در هم تنیدگی در زنجیره های جهانی خلق ارزش” را به عنوان یک راهبرد ملی کشور عنوان نمود. در آن دوران و حتی امروزه نیز، اغلب بحث تکمیل زنجیره ارزش فلزات در داخل کشور مطرح بود ولی ایشان بر بهینه سازی زنجیره ها در داخل و اتصال به زنجیره های ارزش آفرینی برون مرزی اصرار داشت.
در آن سالها، شرایط سیاسی و اقتصادی کشورنسبتا خوب بود و وضعیت دلارهای نفتی نیز مطلوب بود. الگوی تملک زنجیره های برون مرزی و شراکت بنگاهای بین المللی در زنجیره های داخل کشور را پیشنهاد کرد و بسیار در این زمینه قلم زد و مذاکره نمود. موضوعی که اگر محقق می شد می توانست نجات بخش ما در شرایط تحریم دیرروز و امروز باشد. در یک کلام، ایشان از نظر من آغازگر بحث ارزش آفرینی درون و برون بنگاهی در صنعت فلزات کشور بود.
یکی از موضوعاتی که بعضا با حسرت از آن یاد می کرد، تکه تکه شدن منابع، معادن و صنایع معدنی کشور به بهانه خصوصی سازی و نهایتا از دست دادن صرفه مقیاس به عنوان یکی از ابزارهای مهم سودآوری در این صنعت بود. موضوعی که امروز گریبانگیر بخش معدن کشور شده و منافع متعارض بنگاه ها در طول زنجیره های ارزش باعث نابسامانی و اتلاف بخش مهمی از سرمایه های کشور شده است.
بیایید باد هم در رسای این همکار از دست رفته، مرثیه استاد شاملو را با هم زمزمه کنیم:
به جست و جوی تو،
به انتظار تصویر تو،
این دفتر خالی،
تاچند،
تا چند،
ورق خواهد زد؟
و جاودانگی رازش را با تو درمیان نهاد.
پس به هیئت گنجی در آمدی:
گنجی از آن دست،
که تملک خاک را و دیاران را،
از این سان،
دلپذیر کرده است!
***
نامت سپیده دمی است که بر پیشانی آفتاب می گذرد.
– متبرک باد نام تو –
و ما همچنان،
دوره می کنیم
شب را و روز را،
هنوز را…
احمد رضا صیادی، بیست و یکم امرداد ۱۴۰۰.