معضلات اکتشاف معادن در ایران از نبود نظارت لازم تا ناکارآمدی بخش عمده سیستم آموزش عالی

معدن۲۴: دکتر رامین هندی کارشناس و صاحبنظر اکتشاف معادن معتقد است که بر روند پروژه های اکتشافی در کشور ضعف نظارتی وجود داشته و از طرفی هم سیستم آموزش عالی تا حدود زیادی ناکارآمد بوده است. رامین هندی در خصوص دلایل ضعف اکتشاف و همچنین فقدان توسعه لازم در معادن یادداشتی را تهیه کرده است که در زیر می خوانیم:

خوشبختانه اهمیت عملیات اکتشافات در حوزه معدن بر کسی پوشیده نیست و در بخش های دولتی و بخصوص در حوضه معادن فلزی بزرگ، همگان بر این مهم اذعان دارند. ولی در معادن غیرفلزی، معادن کوچک و بخصوص در بخش های غیر دولتی به دلیل محدودیت های مالی و عدم اشراف و آشنایی مالکین و صاحبان معدن با امر اکتشاف، سعی در محدود کردن عملیات اکتشافی و شروع هر چه سریعتر عملیات استخراجی دارند تا با بهره برداری، فرآوری یا فروش ماده معدنی خام هر چه زودتر به درآمدزایی و سودآوری برسند.
ولی متاسفانه طی سالیان اخیر همواره شاهد تعطیلی و ورشکستگی معدنکارانی هستیم که با کم اهمیت دانستن امر اکتشاف و با انجام ناقص عملیات اکتشافی، سریع وارد فرآیند استخراج و فرآوری شده و طی مدت کوتاهی با مشکل تامین مواد اولیه مناسب برای فروش یا خطوط فرآوری روبرو شده و قادر به تامین مواد اولیه خود نبوده اند.

اصولاً بحث اکتشاف از دو منظر قابل بررسی است:
1- بررسی وضعیت موجود اکتشاف در سطح کشور و چگونگی اجرا و نظارت بر رویه های موجود
2- رویگردها و روش های نوین اکتشافی و لزوم بروزرسانی اکتشافات مواد معدنی
در رابطه با بخش اول : همانطور که شاهد هستیم، با وجود شرایط تحریم های اقتصادی و رکود نسبی در شاخه های مختلف مهندسی و صنعت، شاهد افزایش سرمایه گذاری درصنایع معدن در بخش دولتی و به ویژه بخش خصوصی (یا خصولتی) هستیم. ولی متاسفانه در راستای اجرای پروژه های اکتشاف معدنی در سطح کشور شاهد چالش های اساسی زیر هستیم.
با توجه به شرایط زمین شناسی ایران می توان شاهد طیف وسیع و گسترده ای از کانی سازی عناصر مختلف و تیپ های مختلف کانساری باشیم. ولی متاسفانه در اکثر موارد اکتشافات محدود به شناسایی برخی از فلزات پایه و فلزات گرانبها نظیر آهن، مس، سرب، روی و طلا است و بحث اکتشافات سایر فلزات کمیاب که امروزه در صنایع دیجیتال کابرد زیادی دارند در دستور کار قرار ندارد. در بخش های خصوصی به دلیل نبود توان مالی و انگیزه لازم، قرار دادن چنین فلزاتی در دستور کار اکتشافی دارای جذابیت و توجیه نیست ولی متاسفانه در بخش های دولتی و حاکمیتی نیز شاهد عدم توجه به این موارد هستیم.
با توجه به تغییرات شدید اقتصادی کشور و تورم روزافزون در سطح جامعه، شاهد افزایش روزافزون هزینه های اجرایی و عملیات اکتشافی (بخصوص در دو سال اخیر) در سطح کشور هستیم. ولی به دلیل نبود تعرفه های خدمات اکتشافی در کشور، وجود سیاست غلط ارجاع پروژه ها به حداقل قیمت بدون در نظر گرفتن توان فنی و اجرایی حقیقی مهندسان مشاور، شاهد اجرای پروژه های اکتشافی با کیفیت پایین هستیم.
متاسفانه بدلیل ناکارآمدی بخش عمده سیستم آموزش عالی بخش معدن در کشور به دلیل نبود بودجه های لازم جهت و…، شاهد حضور فارغ التحصیلان نسبتاً کم سواد و بدون انگیزه هستیم که متاسفانه با الفبای زمین شناسی و اکتشاف آشنایی لازم را دارا نیستند. با این وجود به دلیل عدم تمایل این جوانان برای شرکت در فعالیت های معدنی که ناشی از شرایط سخت کاری در این حوضه است، با کمبود نیرو برای پروژه های جاری کشور هم مواجه هستیم. در این راستا لازم است با ایجاد انگیزه های مالی لازم، نسبت به جذب دانش آموختگان علوم زمین در این حوضه اقدام نموده و با سرمایه گذاری بخش خصوصی و دولتی نسبت به تربیت و آموزش این افراد در قالب پروژه های اکتشافی معدنی اهتمام ورزید.
یکی دیگر از معضلات پروژه های اکتشافی، نبود نظارت لازم بر اجرای صحیح این پروژه ها است. به دلیل محدودیت های مالی در پروژه های اکتشافی، استفاده از کارشناسان با تجربه لازم در امر نظارت میسر نیست و در بسیاری موارد شاهد حضور کارشناسانی در امر نظارت هستیم که دارای هیچ تجربه اجرایی در آن زمینه تخصص نیستند. اصلاح چنین مواردی نیز با استفاده فعال کردن تعرفه های خدمات اکتشافی که باعث و اقعی شدن و اصلاح قیمت های خدمات اکتشافی در جهت بالا بردن کیفیت چنین خدماتی است، امکان پذیر است.

یکی دیگر از مشکلات اساسی پروژه های اکتشافی در سطح کشور، مانند مشکل عدم ثبات مدیریت اکتشاف در بخش های معدنی، تغییر مداوم مشاوران یک پروژه اکتشاف معدنی طی مراحل مختلف کار است که در بخش دولتی بسیار متداول است. با توجه به وجود راهکارهایی برای استفاده از یک مشاور مجرب در طول یک پروژه معدنی، بنا به دلایل مختلف انجام مراحل مختلف یک پروژه به شرکت ها و افراد مختلف واگذار می گردد و در چنین شرایطی، هیچ مشاوری پاسخگوی مشکلات پروژه نیست و همواره دیگر مشاوران مقصر هستند.
یکی از مهم ترین و شاید مهمترین گلوگاه هر پروژه اکتشافی (یا هر پروژه معدنی) در هر مقیاسی، بخصوص در اکتشافات تفصیلی، آزمایشگاه آنالیز مواد معدنی است. نتایج ارائه شده برای نمونه های اخذ شده در هر یک از مراحل پروژه اکتشافی، عمدتاً بر اساس نتایج آنالیز شیمیایی حاصله مورد قضاوت قرار گرفته و در مورد ادامه یا توقف پروژه تصمیم گیری می شود. لذا میزان دقت و صحت این نتایج از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و توجه به این امر بسیار حیاتی و ضروری است. متاسفانه باز هم بدلیل تحریم های اقتصادی دسترسی به تجهیزات و لوازم مصرفی استاندارد و خدمات پس از فروش این تجهیزات عملاً وجود ندارد یا با مشکلات بسیاری روبرو است. لذا شاهد بروز خطاهای سیتماتیک در بسیاری از نتایج آنالیز انجام شده در کشور هستیم که متاسفانه در بسیاری از موارد نیز این مشکلات توسط شرکت های مشاور و یا کاربران این اعداد، شناسایی نمی شوند. در بخش دولتی و هم در بخش خصوص عمده آزمایشگاه ها از تجهیزات آنالیز دستگاهی دست دوم و فرسوده در حال استفاده هستند و هیچ دسترسی به خدمات پس از فروش این دستگاه ها را ندارند. شاید چند آزمایشگاه معتبر انگشت شمار در سطح کشور هستند که دسترسی به مواد مصرفی استاندارد و مرغوب حاصل از خریدهای قبلی خود را دارند که آن هم قطعاً در کوتاه مدت به پایان خواهد رسید و شاهد مشکلات بسیاری در نتایج آنالیز ارائه شده خواهیم بود. رفع این مشکلات نیازمند کمک و یاری ارگان های حاکمیتی معدنی در تجهیز و بروزرسانی آزمایشگاه های دولتی و خصوصی از طریق سرمایه گذاری در بخش دولتی یا اعطای وام و تسهیلات کم بهره در بخش خصوصی و همچنین ایجاد معابر و تسهیلات گمرکی جهت واردات این تجهیزات و مواد مصرفی است. در مواردی نیز که امکان تهیه مواد مصرفی در کشور وجود دارد، با نظارت بر تولید مواد مرغوب و استاندارد و کمک به توسعه این بنگاه ها، می توان شاهد کاهش وابستگی به این تجهیزات و مواد مصرفی از خارج باشیم. سرمایه گذاری در این موارد هیچ کاستی نسبت به سرمایه گذاری های انجام شده در زمینه توسعه انرژی هسته ای یا صنایع موشکی ندارد و شاید برای توسعه و شکوفایی صنعت معدن کشور که از ارکان مهم توسعه کشور است، واجب تر نیز باشد.
– شرکت ها و دست اندکاران اکتشاف کشور ممکن است در برخی از زمینه های تئوریک و دسترسی به دانش فنی روز دنیا با مشکلات کمتری روبرو باشند ولی به طور قطع در رابطه با دسترسی به تجهیزات اکتشافی جدید دارای محدودیت های بسیار، ناشی از تحریم و قیمت روزافزون دلار هستند. امروزه شاهد توسعه سنسورهای مختلف اکتشافی مانند مغناطیس سنج یا دوربین های چند طیفی و فراطیفی هستیم که توسط پهپادها حمل می شوند. همچنین شاهد توسعه روش های اکتشافی الکترومغناطیسی و تولید دستگاه های ژئوفیزیک به روز در سطح جهانی هستیم ولی دسترسی به این تجهیزات به دلیل هزینه بالای آن (با توجه به نرخ دلار)، مشکلات ثبت سفارش و …. عملاً وجود ندارد. در راستای حل این مشکلات نیز می توان با در اختیار قراردادن وام و تسهیلات مالی (ریالی یا دلار) به شرکت های مشاور دارای صلاحیت واقعی، نسبت به تجهز این شرکت ها اقدام نمود.
در رابطه با بخش دوم، نیاز به توسعه روش های نوین اکتشافی نیز می توان موارد ذیل را مطرح نمود:

بر اساس تکنیک های اکتشافی که در کشور طی سالیان اخیر بکاربرده شده است، ذخایر معدنی دارای رخنمون و بخصوص ذخایر بزرگ اکتشاف شده اند و احتمال کشف ذخایر بزرگ سطحی و دارای رخنمون، بسیار کاهش یافته است و برای دسترسی به چنین ذخایری بایستی به اکتشاف ذخایر پنهان پرداخت. روش ها و تکنیک های اکتشافی ذخایر پنهان در زمینه های مختلف از جمله اکتشافات ژئوشیمیایی و ژئوفیزیکی طی سالیان اخیر در جهان توسعه یافته و به طور گسترده در نقاط مختلف بکاربرده شده است. استفاده از این روش ها و بومی سازی آنها با توجه به شرایط زمین شناسی ایران از واجبات عینی است و گریزی از رفتن در این مسیر نیست. اینجانب و برخی از همکاران طی سالیان اخیر سعی در معرفی این تکنیک ها به مدیران، سازمان ها و ارگان های متولی اکتشاف در سطح کشور داشته ایم ولی متاسفانه به دلیل مشغله بالای این عزیزان ضمن تائید و استقبال از این مباحث، هیچ اقدام اجرایی و عملی در تحقق این موارد را شاهد نبودیم. دلیل عمده این عدم استقبال نیز با وجود بودجه های اکتشافی کلان در مملکت، عدم آگاهی و تخصص در برخی مدیران، عدم ریسک پذیری در برخی، نبود ثبات در مدیریت بخش معدنی کشور و درنتیجه نبود سیاست های آینده نگر و برنامه های بلند مدت است به طوری که توجه مدیران را به مشکلات و مسائل روزمره اکتشافی محدوده کرده و مجالی به رسیدگی به این موارد را نمی دهد!؟

 سومین کنفرانس تخصصی استیل پرایس، نهم اسفندماه امسال به میزبانی هتل المپیک تهران برگزار می‌شود.

به گزارش سایت خبری- تحلیلی معدن۲۴، این دوره از کنفرانس تخصصی استیل پرایس نهم اسفندماه (۲۳ فرویه ۲۰۲۳) با عنوان « اکتشاف ذخایر معدنی؛ فرصت ها و چالش ها» برگزار می‌شود.

همچنین در این کنفرانس تخصصی استیل پرایس، نمایشگاه جانبی برای ارایه دستاوردها، محصولات، خدمات و… شرکت ها برپا می شود.

علاقه‌مندان می‌توانند برای هماهنگی و اطلاع از چگونگی و شرایط ثبت نام با شماره تلفن‌های ۰۲۱۸۸۹۸۱۲۰۶ و ۱۲۰۷ یا شماره تلفن همراه ۰۹۳۶۱۵۸۴۷۸۸ تماس حاصل کنند.