آیا اقتصاد مبتنی بر معدن به جای اقتصاد نفت محور، شدنی ست؟

معدن۲۴: بحث اقتصاد مبتنی بر معدن به جای اقتصاد نفت محور مدت هاست در کشور داغ بوده و کارشناسان زیادی در مورد آن اظهار نظر داشته اند. عده ای این امر را غیرعملی می دانند، چرا که اعتقاد دارند که به معادن طی سال های گذشته آنقدر اهمیت داده نشده و توسعه در این بخش به حدی نبوده که به تنهایی جایگزین اقتصاد نفتی ایران شود.
در این مقاله ابتدا به ارائه گزارشی از وضعیت معادن در حوزه های ذخایر ، تولید , اشتغال ، سهم اقتصادی و ارز آوری می پردازیم . سپس به مقایسه درآمد ارزی بخش معدن و نفت خواهیم پرداخت و پس از آن موانع و راهکارهای عبور از آنها در بخش معدن جهت تحقق هدف والای جایگزینی معدن به جای نفت خواهیم پرداخت .
وضعیت معادن از منظر اکتشاف و ذخایر
تا پایان سال ۱۴۰۰ حدود ۶۰ میلیارد تن مواد معدنی در کارنامه تجمعی ذخایر معدنی کشور ثبت که این میزان تقریبا سهم ۳ درصدی از ذخایر جهانی می باشد . همچنین پیش بینی می شود با انجام اکتشافات و افزایش سالانه ۱.۸ میلیارد تن تا سال ۱۴۰۴ این ذخایر به ۶۶ میلیارد تن افزایش یابد .

معدن از منظر تولید و استخراج
در بحث استخراج و تولید مواد معدنی در سال ۱۴۰۰ دقیقا ۵۸۹ میلیون تن ماده معدنی در کشور استخراج شده است که برآورد می شود به شرط تحقق اهداف برنامه راهبردی وزارت صمت به ۶۶۲ میلیون تن در سال ۱۴۰۴ افزایش یابد .

سرمایه گذاری های توسعه ای بخش معدن
از ابتدای سال ۱۳۹۲ تا پایان سال ۱۴۰۴ و برای تحقق اهداف برنامه راهبردی وزارت صمت سالانه ۲.۱ میلیارد دلار و مجموعا بیش از ۲۶ میلیارد دلار در قالب ۲۵۰ پروژه ملی معدن و صنایع معدنی سرمایه گذاری شده و خواهد شد .
سهم معدن از تولید ناخالص داخلی
پس از بررسی حسابهای ملی سهم معدن و صنایع معدنی از تولید ناخالص داخلی ۵.۳ درصد (محاسبات ارزش افزوده سال ۹۸) در سال ۱۳۹۸ بوده که به شرط تحقق اهداف برنامه راهبردی وزارت صمت در افق ۱۴۰۴ به ۸.۴۱ درصد افزایش خواهد یافت .
ارزآوری بخش معدن
در سال ۱۴۰۰ با احتساب سهم ۳.۵ میلیارد دلاری واردات و ۱۱.۸ میلیارد دلاری صادرات محصولات معدن و صنایع معدنی تراز مثبت ۸.۴ میلیارد دلاری در کارنامه ی درخشان بخش معدن ثبت گردیده که این میزان به شرط تحقق برنامه راهبردی وزارت صمت به ۲۰ میلیارد دلار در افق ۱۴۰۴ ارتقا خواهد یافت .
مقایسه صادرات نفتی و معدنی
از آنجایی که طبق آخرین گزارش اتاق بازرگانی در سال ۱۴۰۰ سهم نفت خام از تولید نا خالص ملی ۵.۸ و سهم صادرات نفت خام ۳۹ میلیارد دلار ، محصولات پتروشمی و میعانات گازی ۲۲.۷ میلیارد دلار می باشد.
همچنین از مقایسه این ظرفیت ها با ظرفیت های حوزه ی معدن نتایج زیر حاصل می گردد ؛
هر چند سهم معدن و صنایع معدنی ( تا تولید شمش) از تولید نا خالص داخلی ( بر اساس خلق ارزش افزوده داخل کشور) بسیار به سهم نفت نزدیک است . اما ارز آوری آن تنها کمتر از ۲۰ درصد نفت و گاز و محصولات پایین دستی آنها می باشد و این لزوم سرمایه گذاری و صادرات صنایع پایین دستی بخش معدن را گوشزد می نماید .
بدون حضور نفت خام ، صادرات معدن و صنایع معدنی ۲۵ درصد از صادرات غیر نفتی را به خود اختصاص داده که این میزان تقریبا ۵۰ درصد صادرات محصولات پتروشیمی و میعانات گازی می باشد .
مقایسه سهم ذخیره جهانی( ۳ %) و سهم تولید جهانی ما( ۰.۵ %) در بخش معدن لزوم افزایش تولید ( استخراج و حلقه های بعدی زنجیره ارزش) را نسبت به اکتشاف گوشزد می نماید .
در صورت سرمایه گذاری در صنایع پائین دستی کامودیتی ها و همچنین استخراج و توسعه صنایع مربوط به عناصر استراتژیک می توان مجموع سهم اقتصادی و صادرات نفتی و معدنی را در افق های نه چندان دور با هم برابر نموده و هدف والای بستن شیر نفت و برابری سهم نفت و معدن را تحقق بخشید .
سهم ۵ درصدی اشتغال بخش معدن در افق ۱۴۰۸ به شرط تحقق زنجیره های ارزش و انتقال جمعیت شاغل در زنجیره نفتی به این بخش .
برای نیل به اهداف بالا می بایست عبور از چالشهای گریبان گیر بخش معدن در دستور کار قرار گیرد.