شیوه‌نامه ارزشیابی عملکرد در صنعت سنگ ساختمانی ایران
یادداشتی از سیامک اخطاری مشاور و کوچ توسعه صادرات سنگهای ساختمانی ایران – آلمان در معدن۲۴
ارزشیابی عملکرد چیست؟
معدن ۲۴:ارزشیابی عملکرد فرآیندی است که در آن کارایی و اثربخشی فعالیت‌ها، فرایندها و کارکنان یک سازمان یا واحد تولیدی، معدنی یا بازرگانی بررسی و تحلیل می‌شود. این ارزشیابی در صنعت سنگ ساختمانی به دو دسته تقسیم می‌شود:
ارزشیابی درون‌سازمانی: بررسی عملکرد واحدها و فرایندها در چارچوب داخلی سازمان.
ارزشیابی برون‌سازمانی یا استانداردهای ملی و بین‌المللی: ارزیابی براساس معیارهای تعریف‌شده توسط سازمان‌های تخصصی یا استانداردهای جهانی.
برای ایجاد یک شیوه‌نامه ارزشیابی عملکرد در صنعت سنگ ساختمانی ایران، می‌توان این شیوه‌نامه را در دو قالب مختلف تنظیم کرد: درون سازمانی برای هر واحد تولیدی و در قالب تشکل های تخصصی صنعت سنگ ساختمانی . در ادامه، مفاد مربوط به هر دو قالب فهرست می‌شود و نکاتی که باید در ارزشیابی عملکرد در نظر گرفته شود، توضیح داده می‌شود.
۱. شیوه‌نامه ارزشیابی عملکرد درون سازمانی (هر واحد تولیدی)
ارزشیابی عملکرد درون سازمانی به منظور ارزیابی عملکرد هر واحد تولیدی در صنعت سنگ ساختمانی است. در این شیوه‌نامه، توجه به جنبه‌های مختلفی از تولید، کیفیت، هزینه و کارایی ضروری است.
الف) عناصر اصلی برای ارزشیابی
کیفیت محصول:
بررسی ویژگی‌های فنی سنگ‌ها (مثل استحکام، مقاومت در برابر شرایط جوی، ابعاد استاندارد و…)
میزان انطباق با استانداردهای ملی و بین‌المللی
وجود نقص‌های فنی و درصد ضایعات
عملکرد ماشین‌آلات:
وضعیت نگهداری و تعمیرات ماشین‌آلات
بهره‌وری تجهیزات و کاهش خرابی‌ها
کارایی نیروی انسانی:
ارزیابی مهارت‌ها، عملکرد فردی و تیمی
میزان آموزش‌های ارائه‌شده و به‌کارگیری تکنیک‌های نوین
رعایت استانداردهای ایمنی:
اجرای استانداردهای ایمنی در محیط کار
درصد حوادث و سوانح کاری
میزان بهره‌وری:
مقایسه مقدار تولید و هزینه‌ها در هر دوره
مقایسه عملکرد با واحدهای مشابه
ب) روش ارزشیابی
شاخص‌های کمی: نظیر میزان تولید، میزان ضایعات، نرخ خرابی ماشین‌آلات، هزینه‌ها
شاخص‌های کیفی: نظیر ارزیابی رضایت مشتریان، کیفیت محصول و خدمات پس از فروش
ج) نظارت و پیگیری
تعیین مسئولین برای نظارت بر ارزیابی‌ها و پیگیری نتایج
گزارش‌دهی دوره‌ای (ماهانه یا سه‌ماهه) از نتایج ارزیابی
بررسی دلایل عدم انطباق و تعیین راهکارهای اصلاحی
بررسی مستمر روند بهبود عملکرد و تطابق با اهداف تعیین‌شده
۲. شیوه‌نامه ارزشیابی عملکرد در قالب تشکل تخصصی صنعت سنگ
این شیوه‌نامه بر ارزیابی عملکرد در سطح صنعت و میان واحدهای مختلف تولیدی متمرکز است. در این قالب، تشکل‌های تخصصی به عنوان نهادهای نظارتی و مشورتی عمل می‌کنند.
الف) عناصر اصلی برای ارزشیابی
ارتقاء و توسعه صنعت:
ارزیابی میزان نوآوری و استفاده از تکنولوژی‌های جدید در تولید
بهبود فرآیندهای تولید و کاهش هزینه‌ها
همکاری و تعامل با دیگر واحدها:
میزان همکاری میان واحدهای تولیدی و تبادل اطلاعات
حضور در نمایشگاه‌ها و رویدادهای تخصصی
پیشرفت در زمینه صادرات:
ارزیابی میزان صادرات و بازارهای هدف
بررسی تأثیرات تغییرات اقتصادی و بازار جهانی
رعایت اصول زیست‌محیطی:
ارزیابی میزان استفاده از منابع طبیعی
رعایت قوانین و مقررات زیست‌محیطی در فرآیند استخراج و تولید
آموزش و توسعه منابع انسانی:
برنامه‌های آموزشی ارائه‌شده برای کارکنان
ارتقاء مهارت‌های فنی و مدیریتی در سطح صنعت
نظارت بر کیفیت و استانداردها:
بررسی تطابق تولیدات با استانداردهای ملی و بین‌المللی
ارزیابی مستمر کیفیت سنگهای تولیدی از سوی نهادهای نظارتی
ب) روش ارزشیابی
شاخص‌های کمی: مانند رشد صادرات، میزان استفاده از تکنولوژی‌های نوین، تعداد پروژه‌های مشترک، درآمدهای حاصل از صادرات
شاخص‌های کیفی: مانند سطح نوآوری، تاثیر در ارتقاء جایگاه صنعت در بازارهای بین‌المللی، تعاملات مثبت با تشکل‌های بین‌المللی
ج) نظارت و پیگیری
نظارت مستمر: تشکل‌های تخصصی باید نظارت دوره‌ای بر عملکرد واحدهای تولیدی داشته باشند.
مقررات و سیاست‌های تشویقی: اعمال سیاست‌های تشویقی برای واحدهای موفق و اعمال محدودیت‌ها برای واحدهای ناتوان در انطباق با استانداردها.
برگزاری جلسات و کارگاه‌های تخصصی: ایجاد فضا برای به اشتراک‌گذاری تجربیات و مشکلات میان تولیدکنندگان و متخصصان
گزارش‌های دوره‌ای: انتشار گزارش‌های سالانه و یا فصلی از وضعیت کلی صنعت و عملکرد هر واحد تولیدی
۱. ارزشیابی عملکرد درون‌سازمانی
در این سطح، معیارها شامل موارد زیر هستند:
بهره‌وری: میزان استفاده بهینه از منابع شامل نیروی انسانی، مواد اولیه، تجهیزات و زمان.
کیفیت تولید: بررسی کیفیت سنگهای تولیدشده از نظر تطابق با مشخصات موردنیاز مشتری.
هزینه‌ها: ارزیابی هزینه‌های تولید، نگهداری و بازرگانی در مقابل سودآوری.
ایمنی و بهداشت: بررسی رعایت استانداردهای ایمنی کارگران و محیط‌زیست.
توسعه پایدار: مدیریت منابع معدنی به‌گونه‌ای که بهره‌برداری مداوم و پایدار امکان‌پذیر باشد.
استانداردهای جهانی و ایرانی برای ارزشیابی درون‌سازمانی:
استانداردهای جهانی:
ISO 9001: سیستم مدیریت کیفیت.
ISO 14001: سیستم مدیریت محیط زیست.
ISO 45001: سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای.
Lean Manufacturing Standards: اصول تولید ناب.
Six Sigma: برای بهبود کیفیت و کاهش خطا.
استانداردهای ایرانی:
استانداردهای سازمان ملی استاندارد ایران (ISIRI) در حوزه تولید سنگهای ساختمانی.
آیین‌نامه‌های مربوط به معادن وزارت صنعت، معدن و تجارت.
استانداردهای محیط‌زیست و ایمنی کار از سازمان محیط زیست و اداره کار.
۲. ارزشیابی عملکرد سازمان‌ها یا تشکل‌های تخصصی
این نوع ارزشیابی معمولاً برای ارزیابی عملکرد سازمان‌ها، اتحادیه‌ها و تشکل‌های تخصصی صنعت سنگ انجام می‌شود. معیارها عبارت‌اند از:
ارتباطات و همکاری‌ها: توانایی سازمان در ایجاد شبکه‌های تخصصی و همکاری‌های بین‌المللی.
اقدامات پژوهشی و آموزشی: توسعه دانش و مهارت در میان اعضای خود.
ارتقای صنعت: نقش سازمان در بهبود کیفیت و جایگاه صنعت سنگ در بازارهای داخلی و خارجی.
پایبندی به استانداردها: میزان رعایت استانداردهای جهانی و ملی توسط اعضای سازمان.
مسئولیت اجتماعی: مشارکت در پروژه‌های مسئولیت اجتماعی و حمایت از محیط زیست.
استانداردهای جهانی و ایرانی برای ارزشیابی سازمان‌ها:
استانداردهای جهانی:
ISO 26000: استاندارد مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها.
Global Reporting Initiative (GRI): چارچوب گزارش‌دهی عملکرد پایدار.
EFQM Excellence Model: مدل تعالی سازمانی.
ISO 10002: مدیریت بازخورد و شکایات مشتریان.
استانداردهای ایرانی:
آیین‌نامه‌های مرتبط با عملکرد تشکل‌ها از وزارت صنعت، معدن و تجارت.
معیارهای ارزیابی انجمن سنگ ایران.
دستورالعمل‌های اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران.
نتیجه‌گیری
شیوه‌نامه‌های ارزشیابی در صنعت سنگ ساختمانی ایران باید به دقت نیازها و شرایط این صنعت را در نظر گرفته و از روش‌های کمی و کیفی برای ارزشیابی عملکرد استفاده کنند. در حالی که در واحدهای تولیدی توجه بیشتر به عملکرد فردی و داخلی واحد است، در تشکل‌های تخصصی باید بر عملکرد کلی صنعت و تعاملات میان واحدهای مختلف و توسعه بازارهای داخلی و خارجی تمرکز شود.