معدن؛ پیشران رشد اقتصادی ایران

یاداشتی از مینا جعفری

معدن ۲۴:در جهان امروز، رقابت اقتصادی میان کشورها وارد مرحله‌‌‌ای تازه شده که در آن منابع طبیعی، به‌‌‌ویژه معادن، جایگاهی کلیدی یافته‌‌‌اند. اگرچه طی دهه‌‌‌های گذشته نفت و انرژی‌‌‌های فسیلی به‌‌‌عنوان موتورهای رشد اقتصادی مطرح بودند، اما امروزه بسیاری از اقتصادهای بزرگ جهان تمرکز خود را از منابع سوختی به سمت منابع معدنی و صنایع وابسته به آن سوق داده‌‌‌اند.

کشورهایی نظیر چین، استرالیا، روسیه و ایالات متحده با تکیه بر توسعه بخش معدن، نه‌‌‌تنها توانسته‌‌‌اند تولید ناخالص داخلی خود را تقویت کنند، بلکه در تامین نیازهای استراتژیک جهان صنعتی نیز نقش‌‌‌آفرین باشند. ایران نیز با داشتن حدود ۶‌درصد از ذخایر معدنی جهان، از ظرفیت بالقوه‌‌‌ای برای تبدیل‌‌‌شدن به یکی از قطب‌‌‌های مهم معدن در منطقه و جهان برخوردار است. با این حال، بهره‌‌‌گیری از این پتانسیل نیازمند برنامه‌‌‌ریزی جامع، توسعه زیرساخت‌‌‌ها، به‌‌‌روزرسانی فناوری‌‌‌ها، جذب سرمایه‌گذاری و رفع موانع ساختاری است. در این یادداشت تلاش می‌شود با مروری بر وضعیت موجود، چالش‌‌‌های پیش‌‌‌روی بخش معدن در ایران تحلیل شده و راهکارهایی برای تقویت این بخش به‌‌‌منظور دستیابی به رشد اقتصادی پایدار ارائه شود.

معدن به‌‌‌عنوان حلقه نخست زنجیره تولید صنعتی، نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی ایفا می‌کند. در دنیای امروز، صنایع مختلف از جمله فولاد، مس، سیمان، صنایع نظامی، هوافضا، خودروسازی، ساختمان‌‌‌سازی و حتی فناوری اطلاعات، به‌‌‌طور مستقیم به محصولات معدنی وابسته‌‌‌اند. بدین‌‌‌جهت، توسعه بخش معدن نه‌‌‌تنها منجر به ارزآوری و اشتغال‌زایی می‌شود، بلکه پایداری صنایع پایین‌‌‌دستی و توسعه صنعتی را نیز تضمین می‌کند. کشورهایی مانند چین، استرالیا، برزیل، آمریکا، کانادا و روسیه با درک اهمیت این بخش، سیاست‌‌‌های راهبردی جامعی برای توسعه زنجیره ارزش از اکتشاف تا فرآوری اتخاذ کرده‌‌‌اند. برای نمونه، چین با درآمد سالانه ۱۸۴ میلیارد دلاری از بخش معدن، رتبه نخست جهان را دارد؛ در حالی که ایران با وجود پتانسیل بالا، تنها ۳.۲ میلیارد دلار درآمد دارد و در رتبه ۲۱ قرار گرفته است.

ایران با دارا بودن بیش از ۵۵ میلیارد تن ذخایر معدنی، شامل طلا، مس، زغال‌‌‌سنگ، آهن، کرومیت، سرب، روی، بوکسیت و سنگ‌‌‌های تزئینی، از منظر تنوع و حجم منابع در جایگاه مطلوبی قرار دارد. ارزش ذخایر معدنی کشور بر اساس برآوردهای اولیه حدود ۷۰۰ میلیارد دلار و با احتساب اکتشافات جدید تا ۱۴۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. علاوه‌‌‌بر این، موقعیت جغرافیایی ممتاز کشور، دسترسی به آب‌‌‌های آزاد، نزدیکی به بازارهای پرمصرف آسیا، اروپا و CIS (یک سازمان منطقه‌‌‌ای بین‌‌‌دولتی در اوراسیا )، نیروی انسانی تحصیل‌‌‌کرده و انرژی ارزان، از دیگر مزیت‌‌‌های رقابتی ایران در این حوزه به شمار می‌‌‌روند. با وجود ظرفیت‌‌‌های عظیم معدنی، بخش معدن ایران با موانع جدی مواجه است که مانع شکوفایی آن شده‌‌‌اند.