تحلیل وضعیت معدنکاری مس در ایران و ظرفیت‌های توسعه برای نقش‌آفرینی جهانی
یادداشتی از بهرام شکوری رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق ایران
معدن۲۴: ایران یکی از کشورهای دارای مزیت نسبی در حوزه منابع معدنی به‌ویژه مس است. با وجود قرارگیری در میان ۱۰ کشور اول از نظر حجم ذخایر شناسایی‌شده، سهم ایران از تولید جهانی همچنان بسیار محدود باقی مانده و فاصله چشم‌گیری با استانداردهای جهانی در بهره‌برداری، فناوری، و توسعه زنجیره ارزش وجود دارد.
در حال حاضر، مجموع تولید سالانه کاتد مس کشور حدود ۴۲۰ هزار تن برآورد می‌شود که از این میزان، بخش خصوصی حدود ۲۰۰ هزار تن را تولید می‌کند. شرکت ملی صنایع مس ایران نیز برنامه‌ریزی کرده تا ظرفیت خود را به ۱ میلیون تن کاتد در سال برساند. در صورت تحقق این هدف، مجموع تولید کشور می‌تواند از مرز ۱.۵ میلیون تن در سال عبور کند.
این سطح تولید، نه‌تنها با اهداف چشم‌انداز ۱۴۰۴ همخوانی دارد، بلکه ایران را به جایگاه یک بازیگر تأثیرگذار در بازارهای جهانی مس نزدیک می‌کند. این در حالی است که در شرایط کنونی، ایران کمتر از ۰.۵ درصد از ذخایر خود را به تولید تبدیل می‌کند؛ در حالی‌که استاندارد جهانی استفاده از ذخایر، حدود ۲ درصد است. این نشان‌دهنده وجود ظرفیت بالقوه بسیار بالا برای رشد است که به‌دلایل مختلفی از جمله موانع سرمایه‌گذاری، کمبود فناوری‌های روز، و نبود زیرساخت‌های مکمل تحقق نیافته است.
علاوه بر افزایش تولید، آنچه اهمیت دارد توسعه زنجیره ارزش افزوده و حرکت به‌سوی تولید محصولاتی است که ارزش اقتصادی بالاتری دارند. در حال حاضر تمرکز ایران عمدتاً بر تولید کنسانتره و کاتد است، اما برای حضور قدرتمند در بازار جهانی، باید صنایع پایین‌دستی مانند تولید سیم و کابل مسی، قطعات الکترونیکی، فویل‌های مخصوص باتری، و مواد مورد استفاده در انرژی‌های نو و حمل‌ونقل الکتریکی نیز توسعه یابند. این گام، علاوه بر افزایش ارزآوری، می‌تواند اشتغال صنعتی با بهره‌وری بالا ایجاد کند و وابستگی به درآمدهای پایه‌ای را کاهش دهد.
از منظر مقایسه با استانداردهای جهانی، ایران هنوز در برخی حوزه‌ها فاصله قابل توجهی دارد. اکتشافات در کشور عمدتاً سنتی، سطحی و پراکنده انجام می‌شود، در حالی‌که کشورهایی مانند شیلی، کانادا یا استرالیا از فناوری‌های پیشرفته مانند حفاری عمقی، سیستم‌های ژئوفیزیک هوایی و تحلیل داده‌های بزرگ برای شناسایی ذخایر استفاده می‌کنند. همچنین نرخ بازیابی مواد معدنی در فرآوری، که در ایران حدود ۷۵ درصد است، باید به سطح بالاتر از ۹۰ درصد ارتقا یابد.
در بخش انرژی و فرآوری نیز، مصرف انرژی در واحدهای ذوب و پالایش ایران بالاتر از میانگین جهانی است، که نشان از ضرورت نوسازی تجهیزات و اصلاح الگوی مصرف دارد. همچنین نقش بخش خصوصی، در حالی که در تولید فعال است، اما در حوزه‌های اکتشافات عمقی، نوآوری، برندینگ بین‌المللی و توسعه بازارهای هدف، هنوز تقویت نشده است.
در مجموع، تحقق جایگاه جهانی در حوزه مس مستلزم مجموعه‌ای از اقدامات است:
۱. توسعه اکتشافات عمقی و هدفمند
۲. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین استخراج و فرآوری
۳. ایجاد زیرساخت‌های صادراتی و حمل‌ونقل معدنی
۴. تقویت صنایع پایین‌دستی و صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا
۵. اصلاح ساختار حکمرانی در زنجیره معدن تا صنعت
اگر این اقدامات به‌صورت هم‌افزا و با مشارکت مؤثر دولت و بخش خصوصی اجرایی شود، ایران می‌تواند از یک تولیدکننده منطقه‌ای به بازیگری راهبردی در بازار جهانی مس تبدیل شود.
چشم‌انداز جهانی بازار مس و آینده پیش‌روی این صنعت
با توجه به روندهای نوظهور جهانی، صنعت مس در سال‌های پیش‌رو با تحولات عمیقی در بخش عرضه و تقاضا روبرو خواهد شد. یکی از مهم‌ترین محرک‌های این تحول، رشد سریع فناوری‌های نوین و حرکت جهانی به سمت اقتصاد کم‌کربن است. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، خودروهای برقی، زیرساخت‌های شارژ، باتری‌ها، و شبکه‌های هوشمند همگی وابسته به مصرف گسترده‌تر مس هستند.
تحلیل‌ها نشان می‌دهند که تقاضای جهانی برای مس طی دو دهه آینده ممکن است تا دو برابر افزایش یابد. به‌عنوان مثال، یک خودروی برقی به‌طور متوسط حدود چهار برابر بیشتر از یک خودروی احتراق داخلی مس مصرف می‌کند. همچنین زیرساخت‌های انرژی خورشیدی و بادی نیز به میزان قابل توجهی مس نیاز دارند، به‌ویژه در کابل‌کشی، ژنراتورها، و ترانسفورماتورها.
در این شرایط، کشورهای دارای ذخایر و زیرساخت مناسب برای تولید محصولات با ارزش افزوده در زنجیره مس، نقش برجسته‌تری در بازار جهانی خواهند داشت. از سوی دیگر، با توجه به محدودیت‌های موجود در توسعه ذخایر جدید و زمان‌بر بودن اکتشاف و بهره‌برداری، ممکن است در آینده نه‌چندان دور، بازار جهانی با نوعی ‘ناترازی ساختاری’ میان عرضه و تقاضا مواجه شود.
این ناترازی، فشار افزایشی بر قیمت جهانی مس وارد خواهد کرد و احتمال جهش‌های قیمتی در بازه‌های زمانی کوتاه و میان‌مدت را بالا می‌برد. برخی پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در صورت استمرار روندهای کنونی، قیمت جهانی مس می‌تواند تا سال ۲۰۳۵ به سطوحی فراتر از ۱۵ هزار دلار به‌ازای هر تن برسد.
بنابراین، کشورهایی مانند ایران که دارای ذخایر اثبات‌شده، مزیت‌های جغرافیایی، و زیرساخت تولید هستند، می‌توانند از این تحول بهره‌برداری راهبردی کنند؛ مشروط بر آن‌که توسعه زنجیره تولید، سرمایه‌گذاری در فناوری و زیرساخت، و حمایت از صنایع پایین‌دستی به‌طور جدی دنبال شود. آینده صنعت مس، آینده‌ای فرصت‌محور است که تنها با آمادگی زیرساختی و تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه می‌توان از آن بهره‌برداری کرد
اولین کنفرانس بین‌المللی طلا، نقره و مس در خاورمیانه
تهران، ۲۰ مرداد ۱۴۰۴
02188994685/ ۰۹۳۶۱۵۸۴۷۸۸
با ما همراه باشید