صنعت سنگ ساختمانی ایران: قدمت، ماندگاری و رمز توسعه
مقاله ای از سیامک اخطاری مشاور و کوچ توسعه صادرات سنگهای ساختمانی ایران – آلمان در معدن۲۴
میراث کهن در دل سنگ
معدن ۲۴:این مقاله قصد دارد یک جانمایی تاریخی از جایگاه صنعت سنگ ساختمانی ایران را به تصویر بکشد و به تحلیل نگارنده قدمت کهن تاریخی در این صنعت یعنی اثبات ظرفیتهای استعدادی و منابع طبیعی که مهمترین مولفه های رشد و توسعه هستند.در این میان نقش نوآوری و دقت و مدیریت کیفیت می تواند در دوران معاصر تعیین کننده باشد این به این معنی است که برتری های نسبی رقبای بین المللی سنگ دنیا مرز های دست نیافتنی نبوده بلکه با بینش و اندیشه و نوآوری امکان جهش های توسعه ای و متعالی در این صنعت معدنی در کشور کهن و زیبای ما وجود دارد.
ایران سرزمینی است با تاریخی چند هزارساله در استخراج و استفاده از سنگ. نشانه‌های این سابقه را می‌توان در ابزارهای سنگی دوران پیش‌تاریخ، سنگ‌بری‌های هخامنشی در شوش و تخت‌جمشید، و آثار ساسانی و اسلامی جست‌وجو کرد. این تاریخ کهن نشان‌دهنده ظرفیتهای عظیم طبیعی و مهارت‌های فنی مردمان این سرزمین در بهره‌برداری از منابع معدنی است. سنگ در ایران نه‌تنها ماده‌ای برای ساخت، بلکه عنصری فرهنگی و تمدنی بوده که ماندگاری آن در بناها و آثار تاریخی به‌خوبی نمایان است.
فراز و نشیب‌های تاریخی
همانند بسیاری از صنایع دیگر، صنعت سنگ ایران نیز در طول تاریخ دستخوش فراز و نشیب شده است. گاه رونق گرفته و به اوج شکوه رسیده، و گاه به دلیل تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، به رکود کشیده شده است. با این حال، آنچه اهمیت دارد این است که کشورهایی که از چنین پیشینه‌ای برخوردارند، می‌توانند با تکیه بر این ریشه‌ها به خلق برندهای جهانی بپردازند. برند‌سازی در صنعت سنگ، تنها در زیبایی و کیفیت خلاصه نمی‌شود، بلکه روایت تاریخی و میراث فرهنگی نیز بخش مهمی از ارزش‌آفرینی آن است.
جدول مقایسه‌ای سنگ‌بری‌های کهن جهان
در جدول زیر، قدیمی‌ترین سنگ‌بری‌های شناخته‌شده در کشورهای مختلف، از کهن‌ترین تا جدیدترین، به ترتیب آمده است:
| کشور | قدیمی‌ترین سنگ‌بری شناخته‌شده | دوره (میلادی) | معادل حدودی در خورشیدی |
| ——- | ———————————— | ————- | ———————- |
| ایران | ابزار از دوران بسیار قدیم (۴۵۰۰ ق.م) | ≈ ۴۵۰۰ ق.م | ≈ ۶۵۲۰ هـ.ش. |
| ترکیه | Yesemek (هیتی، Suppiluliuma I) | ≈ ۱۳۵۰ ق.م | ≈ ۲۷۰۰ هـ.ش. |
| ایتالیا | Cave di Cusa (سیسیلی) | ۵۵۹–۴۰۹ ق.م | ≈ ۱۱۱۷–۹۱۸ هـ.ش. |
| ایران | Abiradush (سنگ‌بری هخامنشی) | ≈ ۵۰۰ ق.م | ≈ ۱۲۲۰ هـ.ش. |
| ترکیه | Tırazlı‑Kesikkaya (هلنیستی/رومی) | ≈ ۳۰۰ ق.م | ≈ ۱۰۸۰ هـ.ش. |
| آلمان | Kriemhildenstuhl (رومی) | ۲۰۰ م | ≈ ۵۷۸ هـ.ش. |
| آلمان | Felsenmeer (قرن ۸–۹ م) | ۸۰۰–۹۰۰ م | ≈ ۱۱۸۰–۱۲۸۰ هـ.ش. |
| برزیل | — (اطلاعات دقیق یافت نشد) | — | — |
تحلیل تاریخی و معاصر
همان‌گونه که جدول نشان می‌دهد، ایران و ترکیه دارای قدیمی‌ترین شواهد تاریخی از استخراج سنگ هستند. در ایتالیا و آلمان نیز شواهدی ارزشمند از دوره‌های یونانی، رومی و قرون میانه وجود دارد. این داده‌ها نشان می‌دهد که سنگ، همواره یکی از عناصر بنیادین تمدن بشری بوده است. اما در جهان معاصر، برتری صرفاً از آن کشورهایی نیست که قدمت تاریخی دارند؛ بلکه تدبیر، نوآوری و ابتکار است که مسیر رقابت جهانی را تعیین می‌کند.
مسیر آینده صنعت سنگ ایران
ایران با داشتن ظرفیتهای تاریخی و منابع غنی معدنی، می‌تواند جایگاهی ویژه در صنعت سنگ جهانی به دست آورد. اما این مهم تنها زمانی تحقق می‌یابد که چاشنی اراده، مطالعه، تلفیق تجربه و اعتماد به نفس ملی ـ صنعتی ـ معدنی به کار گرفته شود. نسل جوان ایران، با تکیه بر پشتوانه تاریخی و درک جایگاه تمدنی خود، می‌تواند آینده‌ای روشن برای این صنعت رقم بزند.
برند‌سازی، توسعه تکنولوژی‌های نوین استخراج و فرآوری، ورود به بازارهای جهانی با استراتژی‌های خلاقانه و ارائه روایت فرهنگی از سنگ ایرانی، مسیرهایی است که می‌تواند صنعت سنگ ایران را به یکی از بازیگران اصلی این عرصه بدل سازد. این همان رمز توسعه‌ای است که از دل تاریخ به امروز می‌رسد و به سوی آینده‌ای پایدار حرکت می‌کند.
تحلیل تطبیقی نگارنده سنگ‌بری‌های معاصر ایران و جهان
جدول مقایسه‌ای نشان می‌دهد که کشورهای صاحب تمدن‌های کهن همچون ایتالیا، آلمان، ترکیه و ایران، در دوران معاصر نیز هر کدام نقش مهمی در تداوم صنعت سنگ ایفا کرده‌اند. با این حال، آغاز فعالیت‌های مدرن در این کشورها از نظر زمانی و کیفیت توسعه، تفاوت‌هایی آشکار دارد.
ایتالیا به‌عنوان قدیمی‌ترین مرجع در دوران معاصر، با معادن Saltrio (حدود ۱۴۰۰ میلادی / ۷۸۰ خورشیدی) و سپس Altissimo (۱۸۲۱ میلادی / ۱۲۰۰ خورشیدی) نشان داد که سنت استخراج مرمر و سنگهای ساختمانی در آن کشور با ورود به عصر مدرن تداوم یافت. این سابقه طولانی موجب شده امروز برند «مرمر کارارا» و سایر سنگهای ایتالیا، یک هویت جهانی در بازار سنگ داشته باشند.
در آلمان، گرچه پیشینه‌ی استخراج به دوران رومی بازمی‌گردد، اما ورود به دوره‌ی مدرن با معادنی چون Eßweiler (۱۸۷۰ میلادی / ۱۲۴۹ خورشیدی) و گروه JMS (دهه ۱۹۸۰ میلادی / حدود ۱۳۶۴ خورشیدی) شکل گرفت. آلمان در این دوره بیشتر بر استانداردهای صنعتی، فناوری‌های استخراج و سازمان‌دهی بازار تمرکز کرد تا بر قدمت تاریخی.
ترکیه نیز با شرکت‌هایی نظیر Imsa Mermer در دهه ۱۹۸۰ (۱۳۶۴ خورشیدی) وارد فاز صنعتی نوین شد. هرچند نسبت به ایتالیا و آلمان دیرتر وارد این عرصه گردید، اما با سرعت بالایی توانست در صادرات تراورتن و مرمر جایگاه جهانی پیدا کند.
در ایران، ورود به دوران مدرن در حوزه‌ی سنگ با تأسیس اولین کارخانه برش سنگ در مشهد (۱۹۳۸ میلادی / ۱۳۱۷ خورشیدی) رقم خورد. پس از آن معادنی چون شفق نطنز (۱۹۹۲ / ۱۳۷۱ خورشیدی)، گرانیت سوران (۲۰۱۳ / ۱۳۹۲ خورشیدی) و Sirjan Black Fusion (۲۰۲۰ / ۱۳۹۹ خورشیدی) به ظرفیتهای مدرن کشور افزوده شدند. ایران به لحاظ تنوع و حجم منابع، از مزیت‌های بزرگی برخوردار است، اما در مقایسه با ایتالیا و حتی ترکیه، در زمینه‌ی برند‌سازی و حضور مؤثر در بازارهای جهانی، هنوز راهی طولانی در پیش دارد.
جمع‌بندی
این مقایسه نشان می‌دهد که قدمت تاریخی به‌تنهایی عامل برتری در صنعت سنگ معاصر نیست. آنچه سرنوشت‌ساز است، بهره‌گیری از نوآوری، فناوری‌های نو، مدیریت بازاریابی جهانی و برند‌سازی فرهنگی است. ایران اگرچه در ردیف کشورهای متأخرتر در ایجاد زیرساخت‌های مدرن قرار دارد، اما با تکیه بر منابع غنی، دانش بومی و میراث تمدنی، می‌تواند جایگاهی پیشرو در صنعت سنگ جهان به دست آورد.
نسل جوان، با مطالعه‌ی این مسیر تاریخی و درک ظرفیتهای ملی، باید با اعتماد به نفس صنعتی ـ معدنی و ابتکار عمل، آینده‌ای متفاوت برای صنعت سنگ ایران رقم بزند؛ آینده‌ای که نه بر «قدمت»، بلکه بر «توسعه هوشمندانه و پایدار» استوار است.
اجلاس جهانی فولاد ۲۰۲۵ (Global Steel Summit 2025) در تاریخ ۱۸ و۱۹ شهریور ماه ۱۴۰۴ با همکاری استیل‌پرایس در دبی، امارات متحده عربی برگزار می‌شود.
ثبت نام از طریق: ۰۲۱۸۸۹۹۴۶۸۶
۰۹۳۶۱۵۸۴۷۸۸