ورود قطر به رقابت با کشورهای خلیج فارس بر سر مواد معدنی حیاتی آفریقا
معدن۲۴: قاره آفریقا که حدود ۳۰ درصد از ذخایر مواد معدنی حیاتی جهان را در اختیار دارد، به میدان رقابت قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس تبدیل شده است. پس از عربستان سعودی و امارات متحده عربی، اکنون قطر نیز رسماً وارد این رقابت معدنی بزرگ شده است.
در اوت ۲۰۲۵، شیخ المنصور بن جابر بن جاسم آل‌ثانی، پسرعموی امیر قطر، در جریان سفر به ده کشور آفریقایی برنامه‌ای ۱۰۰ میلیارد دلاری را برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی، از جمله معدن، کشاورزی، زیرساخت، انرژی و گردشگری اعلام کرد.
او از طریق صندوق سرمایه‌گذاری المنصور هلدینگ، توافقنامه‌هایی در چندین کشور امضا کرده است؛ هرچند جزئیات مربوط به پروژه‌های اجرایی و جدول زمان‌بندی هنوز روشن نیست، اما جهت‌گیری دوحه به‌روشنی بر تسخیر منابع معدنی قاره سیاه و تنوع‌بخشی به اقتصاد پساهیدروکربنی خود متمرکز است.
اعلام این برنامه از لوزاکا (زامبیا) تا کینشاسا (کنگو) با اعداد خیره‌کننده همراه بود:
• ۱۹ میلیارد دلار برای زامبیا
• ۱۲ میلیارد دلار در بوتسوانا
• ۲۰ میلیارد دلار در موزامبیک
• ۲۱ میلیارد دلار در جمهوری دموکراتیک کنگو
• ۱۹ میلیارد دلار در زیمبابوه
اگرچه هنوز نحوه تخصیص این مبالغ مشخص نیست، اما پیام آشکار دوحه، ورود جدی به معادن استراتژیک قاره آفریقا است.
در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۵، صندوق سرمایه‌گذاری ملی قطر (QIA) از تزریق ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه به شرکت کانادایی Ivanhoe Mines خبر داد؛ شرکتی که بهره‌بردار بزرگ‌ترین معدن مس جمهوری دموکراتیک کنگو موسوم به Kamoa–Kakula است.
علاوه بر این، Ivanhoe مالک معدن روی کیپوشی (Kipushi) و طرح عظیم فلزات گروه پلاتین Platreef در آفریقای جنوبی است. با نهایی‌شدن معامله، قطر حدود ۴ درصد از سهام Ivanhoe را در اختیار خواهد گرفت و قصد دارد فرصت‌های سرمایه‌گذاری بیشتری در همکاری با این شرکت بررسی کند.
به گفته محمد سیف السویدی، مدیرعامل QIA، هدف قطر «پشتیبانی از تأمین جهانی مواد حیاتی برای گذار انرژی پاک» است. به این ترتیب، دوحه با الگوبرداری از راهبرد امارات و عربستان، می‌کوشد تا نقش رهبری در رقابت جهانی منابع معدنی حیاتی ایفا کند — بازاری که آفریقا حدود یک‌سوم منابع آن را در اختیار دارد.
پیش از ورود قطر، شرکت International Resources Holding (IRH) مستقر در ابوظبی در ژوئن ۲۰۲۵ توافقنامه‌ای برای در اختیار گرفتن اصلی‌ترین معدن قلع کنگو امضا کرده بود. سال قبل از آن نیز، IRH با سرمایه‌گذاری بیش از یک میلیارد دلار برای خرید ۵۱ درصد سهام پروژه مس Mopani در زامبیا، نخستین گام بزرگ خود را در معادن آفریقا برداشت.
اکنون ورود قطر تکمیل‌کننده سه‌ضلعی استراتژیک خلیج فارس (عربستان، امارات، قطر) در قاره‌ای است که به عنوان منبع حیاتی عناصر انرژی‌های نو شناخته می‌شود.
نقشه سفرهای آفریقایی شیخ المنصور، دقیقاً منطبق بر کشورهایی است که دارای ذخایر اصلی فلزات حیاتی‌اند:
• زامبیا و کنگو: مس و کبالت
• بوتسوانا: دومین تولیدکننده بزرگ الماس جهان با رشد صنعت مس
• موزامبیک: برترین تولیدکننده گرافیت در آفریقا
• زیمبابوه: پیشتاز تولید لیتیوم قاره
تمام این مواد خام نقشی حیاتی در تولید باتری، خودروهای برقی، تجهیزات خورشیدی و بادی دارند.
در واقع، علاقه قطر به مواد معدنی جدید نیست. مرداد ۲۰۲۴، QIA ۱۸۰ میلیون دلار در شرکت TechMet، فعال در دارایی‌های قلع، تنگستن و تانتالوم رواندا، سرمایه‌گذاری کرده بود. این سیاست‌ها بخشی از روند بازآرایی اقتصادی قطر هستند؛ کشوری که با اتکا به نفت و گاز ثروتمند شد اما اکنون قصد دارد با اجرای راهبرد توسعه ملی ۲۰۲۴–۲۰۳۰، رشد ۴ درصدی بخش‌های غیرنفتی را محقق کند.
ثروت معدنی آفریقا سال‌هاست سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کرده، اما دولت‌های آفریقایی اکنون بیش از گذشته بر بومی‌سازی، فرآوری در مبدا و حضور شرکت‌های محلی تأکید دارند. طرح‌هایی مانند تصفیه لیتیوم در زیمبابوه، ایجاد کارخانجات مس در زامبیا و کنگو و الزام مشارکت بخش خصوصی داخلی، نشان‌دهنده جهت‌گیری تازه سیاست‌های معدنی قاره‌اند.
سرمایه‌گذاران جدیدی مانند قطر در صورت تمایل به ایفای نقشی پایدار، باید مطالبات ارزش‌افزوده محلی را رعایت کرده و تنها به صادرات مواد خام تکیه نکنند. تحلیلگران معتقدند موفقیت یا شکست «یورش آفریقایی قطر» در رقابت با چین و دیگر قدرت‌های تثبیت‌شده، به همین مسئله — یعنی توان تحقق وعده‌ها و ارزش‌سازی در محل — بستگی خواهد داشت.
با ما در دوازدهمین کنفرانس بین المللی فولاد استیل پرایس همراه باشید.
تهران، ۲۰ آبان ماه ۱۴۰۴
۰۲۱۸۸۹۹۴۶۸۵/ ۰۹۳۶۱۵۸۴۷۸۸
https://steelpriceevents.ir