تابستانی سخت معادن چگونه گذشت؟
معدن۲۴: تابستان ۱۴۰۴ برای فعالان اقتصادی کشور، به‌ویژه بخش معدن، فصلی دشوار و پرچالش بود. مجموعه‌ای از عوامل از جمله محدودیت‌های انرژی، کمبود نیروی کار ماهر، افزایش هزینه حمل‌ونقل، رکود در بازار داخلی و مشکلات صادراتی، موجب شد میزان تولید در معادن کشور به‌طور محسوسی کاهش یابد و بخشی از ظرفیت فعال آن‌ها متوقف شود.
بر اساس داده‌های رسمی شاخص ملی کسب‌وکار، محیط اقتصادی در تابستان امسال با عدد ۶.۰۹ در وضعیت نامطلوب‌تری نسبت به فصل بهار با شاخص ۵.۹۵ قرار گرفت. بخش استخراج معدن در میان صنایع مختلف، بدترین شرایط کسب‌وکار را تجربه کرده است؛ موضوعی که فعالان حوزه معدن آن را نتیجه مستقیم بحران‌های متعدد می‌دانند.
کامران وکیل، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران، از ناترازی شدید انرژی در معادن خبر داده و تأکید می‌کند فقط ۳۰ درصد از معادن کشور از شبکه برق سراسری بهره می‌برند و بخش عمده‌ای برق خود را از دیزل‌ژنراتور تأمین می‌کنند. او گفت: «در سه تا چهار ماه گذشته شرکت پخش سوخت، بین ۳۰ تا ۵۰ درصد کمتر از سهمیه‌های مصوب گازوئیل در اختیار معادن گذاشته است. این کاهش سلیقه‌ای در سهمیه‌ها سبب تعطیلی بخش‌هایی از فعالیت معدنی شده است.»
به گفته وکیل، علاوه بر مشکلات سوخت، وقوع جنگ تحمیلی ۱۲روزه موجب محدودیت در تحویل مواد ناریه شد و وزارت دفاع دسترسی معادن به این مواد حیاتی برای استخراج را کاهش داد.
بالا رفتن نرخ‌های حمل‌ونقل نیز از چالش‌های اصلی سال جاری بوده است. هزینه حمل دریایی بین بندرعباس و امارات ۲۰ تا ۲۵ درصد بیشتر شده است. این افزایش برای محصولات سنگین و کم‌ارزش معدنی مانند سنگ، سیمان و گچ آثار جدی گذاشته و بازار صادراتی آن‌ها را تهدید کرده است.
وکیل همچنین به خشکسالی در مناطق معدنی اشاره کرد و افزود: «قیمت هر مترمکعب آب در استان یزد به ۱۳۰ تا ۱۵۰ هزار تومان رسیده است. بسیاری از معادن تنها هر سه روز یکبار تانکر آب دریافت می‌کنند، که این مسئله باعث از بین رفتن حدود ۳۰ درصد از زمان مفید کاری آن‌ها شده است.»
به گفته این فعال معدنی، بازگشت گسترده مهاجران افغانستانی ضربه سنگینی به بخش معدن زده است. وی توضیح داد: «نیروهای افغان در کار معدن بسیار ماهر و دقیق بودند. از دست رفتن آن‌ها موجب شد استخراج با مشکل جدی مواجه شود، چرا که تربیت نیروی جایگزین ایرانی دست‌کم یک سال زمان می‌برد.»
رکود بازار مصالح ساختمانی نیز سبب کاهش تقاضا در داخل شده است. تولیدکنندگان شن و ماسه در استان تهران گفته‌اند حتی پس از جنگ ۱۲روزه، تقاضا برای خرید این مواد تقریباً به صفر رسیده و فروش از ذخایر قبلی انجام می‌شود.
در بخش صادرات، امارات متحده عربی خرید میلگرد ایرانی را متوقف کرده است. وکیل می‌گوید: «فعال شدن اسنپ‌بک‌ها و عدم تطابق محصولات ایرانی با استانداردهای بین‌المللی باعث حذف ایران از لیست واردکنندگان رسمی شد.»
بازارهای عراق و ترکیه نیز با وضع عوارض سنگین واردات از ایران، روند صادرات را دشوار کرده‌اند. حتی در پروژه‌های ساختمانی بزرگ کشورهای خلیج فارس، شرکت‌های ایرانی به دلیل ریسک سیاسی بالا و محدودیت تحریم‌ها از حضور در مناقصه‌ها محروم شده‌اند.
وکیل از ضعف جدی در بهره‌وری معادن نیز سخن گفت: «سوخت ارزان، خط تولیدهای قدیمی و نبود نیروی متخصص سبب تولید محصولات نامرغوب شده است؛ از جمله کاشی، سنگ و آهن‌آلات. حتی سیمان ایران با وجود قیمت پایین، به دلیل کیفیت نامناسب و مشکلات پرداخت، تقاضای چندانی ندارد.»
به گفته او، این وضعیت در کنار تحریم‌ها و ناترازی انرژی موجب شده مشتریان خارجی، تأمین کالا از ایران را پرریسک بدانند. دنیا به این نتیجه رسیده که صنایع ایران فقط هفت ماه از سال قادر به فعالیت مؤثر هستند؛ موضوعی که به کاهش اعتماد و جا‌به‌جایی بازارها به سمت رقبا انجامیده است.
در مجموع، مجموعه‌ای از بحران‌های انرژی، آب، نیروی کار، حمل‌ونقل، رکود داخلی و فشارهای سیاسی باعث شد بخش معدن در نیمه نخست سال ۱۴۰۴ تنها با بخشی از ظرفیت خود کار کند و حدود یک‌سوم زمان مفید کاری را از دست بدهد.
با وجود این، فعالان معدنی عملکرد خود را در چنین شرایط سخت، قابل دفاع می‌دانند و ادامه حیات معادن کشور را نشانه پویایی و مقاومت این بخش می‌خوانند.