آسیب‌شناسی صنعت سنگ ساختمانی ایران – بخش نخست : تولید معادن
یادداشتی از سیامک اخطاری مشاور و کوچ توسعه صادرات سنگهای ساختمانی ایران – آلمان در معدن۲۴
مقدمه
معدن ۲۴:صنعت سنگ ساختمانی ایران یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور با ظرفیت بالا برای اشتغال‌زایی، ارزآوری، و حضور در بازارهای جهانی است. با وجود این پتانسیل، تولید در معادن سنگ ساختمانی ایران با مشکلات ریشه‌ای و ساختاری مواجه است که مانع شکوفایی کامل این بخش شده است. در این مقاله، به ریشه‌یابی مشکلات تولید در معادن و ارائه راه‌حل‌های عملی پرداخته می‌شود.
ریشه‌ای‌ترین مشکلات در تولید معادن سنگ ساختمانی
۱. علمی نبودن فرآیند استخراج و وابستگی به تجربه:
مشکل: در بسیاری از معادن ایران، فرآیند استخراج بر اساس آزمون و خطا و تجربیات فردی گذشته انجام می‌شود، نه استانداردها و مطالعات زمین‌شناسی. این روش منجر به هدر رفت انرژی و منابع ارزشمند، افزایش ضایعات، هزینه ها و کاهش بهره‌وری می‌شود.
پیشنهاد:
استفاده از تکنیک‌های نوین اکتشافی نظیر مدلسازی‌های زمین‌شناسی سه‌بعدی و استفاده از نمودار رز دیاگرام و ارزیابی دقیق مکانیکی و ساختاری سنگ.
الزامی نمودن حضور متخصصین زمین‌شناسی و مهندسی معدن در هر معدن.انچه به عنوان مسولیت فنی معادن در قانون پیش‌بینی شده اما به شکل عملگرایانه.
۲. منابع انسانی بدون مهارت:
مشکل: جذب نیروهای فاقد آموزش و مهارت‌های فنی یکی از مشکلات اصلی است که منجر به بهره‌وری پایین و ایمنی ضعیف در معادن می‌شود.
پیشنهاد:
ایجاد دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و کارگاه‌های عملی توسط سازمان صنایع و معادن.همچنین تربیت کارگر ماهر که توسط معدن داران برای دوره کارآموزی خارج از کشور بورسیه شوند در این راستا سازمانهای اجرایی و نظارتی مانند وزارتخانه و سازمان نظام مهندسی معدن می‌توانند بخشی از هزینه های دوره ها را تحت پوشش قرار دهند.
الزام معادن به استخدام حداقل ۳۰ درصد نیروی ماهر دارای گواهی‌نامه معتبر.و اینکه حداقل کارگران در طول دوران سه ساله کاری خود یک دوره کارآموزی داشته باشند.
۳. نبود مکانیسم آموزشی برای تربیت نیروی ماهر:
مشکل: هیچ ساختار آموزشی سازمان‌یافته برای تربیت نیروی متخصص در صنعت سنگ ساختمانی وجود ندارد.
پیشنهاد:
همکاری بین دانشگاه‌ها، آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای، و صنعت برای ایجاد دوره‌های تخصصی در حوزه معدن‌کاری سنگ.دوره های کوتاه مدت سه هفته تا دو ماه برای تربیت تکنسین و کارگر ماهر در خارج از کشور .
میان و بلند مدت طراحی رشته‌های دانشگاهی مرتبط با فناوری‌های استخراج سنگ و اقتصاد معادن.
۴. نبود سیستم آمار و مستندسازی تولید:
مشکل: عدم وجود یک سیستم منظم و دیجیتالی برای ثبت آمار تولید و کیفیت سنگهای استخراج‌شده باعث دشواری در برنامه‌ریزی و مدیریت می‌شود.
پیشنهاد:
طراحی و اجرای نرم‌افزارهای مدیریت معدن برای ثبت دقیق آمار تولید و مستندات.نظارت دیجیتالی بر معادن با کمک دو بین های مدار بسته با انرژی خورشیدی .
تشویق به الزام معادن به گزارش‌دهی ماهیانه به سازمان نظام مهندسی معدن و وزارت صنعت، معدن، و تجارت.
۵. اداره سنتی و تجربی معادن:
مشکل: بخش زیادی از مدیریت معادن به شکل سنتی و بر پایه آزمون و خطا انجام می‌شود.
پیشنهاد:
آموزش مدیران معدن در زمینه روش‌های نوین مدیریت پروژه. شخصیت پردازی و کار فرهنگی در ایجاد جلوه و‌وجه تخصصی و بالا بردن مرتبه اجتماعی این شغل در اذهان اجتماع .
ورود سرمایه‌گذاری‌های دولتی و خصوصی برای مدرنیزه کردن سیستم‌های مدیریتی زیرا همه تلاش ها برای ایجاد ثروت از این سرمایه است و این منابع یک ثروت ملی است که بهره برداری آن موقت به افراد واگذار میگردد بنابراین نیازمند توجه خاص .نظارت .ایجاد بهره وری در این حوزه هستیم .
۶. استخراج بدون استراتژی منجر به تجمع ضایعات:
مشکل: نبود استراتژی مناسب در استخراج منجر به ضایعات سنگ، هدررفت مواد معدنی و انسداد راه‌های دسترسی می‌شود.
هر سینه کار دارای مشخصات فنی .درزه نگاری متفاوت و زمین ساختار مختص خود است بنابراین بدون مطالعه علمی و استخراج بی قاعده و فرضی هر هزینه ای اضافه در نهایت یعنی اتلاف سرمایه و کاهش ثروت ملی .
پیشنهاد:
ایجاد طرح‌های جامع بهره‌برداری علمی با آخرین روش های نقشه برداری هوایی و‌مدرن پیش از شروع عملیات.
برنامه ریزی برای انباشت و ایجاد امکان بازیافت ضایعات سنگی و استفاده از آنها در صنایع جانبی مانند تولید پودر سنگ یا مصنوعات سنگی.
۷. کمبود نگاه علمی و مهندسی:
مشکل: در برنامه‌ریزی استخراج، بیشتر تمرکز بر اهداف کوتاه‌مدت و اقتصادی است و مطالعات علمی، مهندسی و زیست‌محیطی اغلب نادیده گرفته می‌شوند.
پیشنهاد:
الزام معادن به انجام مطالعات امکانسنجی عملیاتی و اجرایی توسط شرکتهای مشاوره یا متخصصین مهندسی معدن و زمین‌شناس محیط‌زیست و نظارت و طرح پایش دقیق اجرا توسط نهاد های مسول .
تدوین استانداردهای ملی برای استخراج ایمن و پایدار.در این راستا الگو های بین المللی میتواند ملاک مناسبی باشد که با ظرفیت های سرزمینی ما در ایران مطابقت پیدا کند .
۸. ضعف و فرسودگی ماشین‌آلات:
مشکل: ماشین‌آلات و تجهیزات معادن ایران اغلب قدیمی و ناکارآمد هستند، که باعث افزایش هزینه‌های عملیاتی و کاهش بهره‌وری می‌شود. مباحث مستند سازی در تعمیرات و نگهداری معادن بسیار ضعیف است .
پیشنهاد:
ایجاد تسهیلات مالی و وام‌های کم‌بهره برای نوسازی ماشین‌آلات.
تسهیلات واردات ماشین‌آلات مدرن از تولیدکنندگان جهانی و آموزش کارکنان برای استفاده از آنها.
راه‌حل‌های عملی جامع برای بهبود تولید در معادن
توسعه زیرساخت‌های تکنولوژیک:
استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و رباتیک برای کاهش ضایعات و افزایش بهره‌وری.
ایجاد ساختارهای تشویقی:
معافیت‌های مالیاتی و یارانه‌ها برای معادنی که از استانداردهای مدرن پیروی می‌کنند یا در آن جهت اقدامات موثری انجام میدهند.
تقویت نظارت دولتی:
علاوه بر نظارت عالیه سازمان نظام مهندسی معدن .
راه‌اندازی تیم‌های نظارت فنی مستقل برای بازرسی منظم از معادن و اطمینان از رعایت استانداردهای کشور و در بحث صادرات رعایت استاندارد های جهانی.
توسعه استراتژی ملی صنعت سنگ:
تدوین یک نقشه راه ملی که شامل اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای توسعه صنعت سنگ ساختمانی باشد.
توسعه یعنی افزایش صادرات محصولات فرآوری شده و برند سازی با نام و هویت ایرانی درصنعت سنگ دنیا.
نتیجه‌گیری
بهبود تولید در معادن سنگ ساختمانی نیازمند اصلاحات عمیق و سرمایه‌گذاری در فناوری، نیروی انسانی، و مدیریت است. اجرای راه‌حل‌های پیشنهادی میتواند این صنعت را از مشکلات کنونی خارج کرده و زمینه‌ساز رشد پایدار در بازار داخلی و بین‌المللی شود.
مسیر رشد و توسعه بدون سیستم سازی و افزایش شفافیت طی نخواهد شد .