آخرین وضعیت صنعت معدن و اکتشافات ایران در سال ۱۴۰۴
مینا جعفری، کارشناس اقتصادی
معدن۲۴: بخش معدن ایران این روزها در وضعیت ویژه‌ای قرار دارد. طبق آخرین گزارش وزارت صمت، تولید مواد معدنی کشور در نیمه اول سال ۱۴۰۴ رشدی معادل ۱۲.۵ درصد داشته است. این عدد نشان می‌دهد که علی‌رغم فشار تحریم‌ها و مشکلات متعدد، صنعت معدن همچنان توانسته به روند رو به رشد خود ادامه دهد. رشد بیشتر تولید سنگ‌آهن، مس و روی باعث شده این بخش به یکی از بخش‌های پرامید اقتصاد کشور تبدیل شود.
اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر نگاه کنیم، مجتمع مس سرچشمه با تولید ۱۸۵ هزار تن کنسانتره مس رکوردی جدید ثبت کرده است. همچنین معادن سنگ‌آهن گهرزمین و چادرملو با افزایش ۱۵ و ۱۳ درصدی تولید توانسته‌اند نقش مهمی در رشد کلی بخش معدن ایفا کنند. نکته جالب‌تر، افزایش ۲۴ درصدی تولید طلا در معدن زرشوران است که نشان می‌دهد استفاده از فناوری‌های بهتر استخراج و بهره‌وری اقتصادی به شکل محسوسی بهبود یافته است. این موضوع امیدوارکننده است، چرا که طلا به عنوان کالایی با ارزش جهانی می‌تواند درآمد ارزی خوبی برای کشور به همراه داشته باشد.
از سوی دیگر، سازمان زمین‌شناسی اعلام کرده است که در سال گذشته ۲۳ کانسار جدید کشف شده است. این کانسارها شامل ۵ کانسار طلا، ۴ کانسار مس و ۳ کانسار سنگ‌آهن می‌شوند که در استان‌های یزد، کرمان و آذربایجان شرقی واقع شده‌اند. این کشفیات به معنای فرصت‌های جدید برای توسعه و افزایش ظرفیت تولید کشور است. در واقع این نشان می‌دهد که ایران هنوز هم ذخایر زیادی دارد که به بهره‌برداری نرسیده‌اند و می‌توانند در آینده نقش بزرگی در اقتصاد کشور ایفا کنند.
اما در کنار همه این موفقیت‌ها، بخش معدن ایران با چالش‌هایی هم روبرو است. یکی از مهم‌ترین مشکلات، محدودیت دسترسی به تجهیزات و ماشین‌آلات مدرن است که به دلیل تحریم‌ها واردات آن‌ها سخت و پرهزینه شده است. همین موضوع باعث شده تا بهره‌وری در برخی معادن پایین باشد. علاوه بر این، کمبود سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین استخراج باعث شده برخی معادن نتوانند به ظرفیت کامل خود برسند. همچنین مسائل زیست‌محیطی و نیاز به معدنکاری پایدار یکی دیگر از چالش‌های مهم است که باید جدی گرفته شود.
برای مقابله با این مشکلات، یکی از بهترین راهکارها توسعه فناوری‌های بومی و داخلی است. خوشبختانه شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه تجهیزات استخراج و فرآوری موفقیت‌های خوبی داشته‌اند. به عنوان مثال، دستگاه شناورسازی ساخته شده در مجتمع مس میدوک توانسته بازده استخراج را ۱۸ درصد افزایش دهد که این یعنی کاهش هزینه‌ها و افزایش سودآوری. این مدل‌ها نشان می‌دهد که اگر حمایت‌های لازم انجام شود، بخش معدن می‌تواند مستقل‌تر و کارآمدتر شود.
از لحاظ صادرات، با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، صادرات محصولات معدنی ایران در نیمه اول سال ۱۴۰۴ رشد ۱۶ درصدی داشته است. بازارهای اصلی صادرات، کشورهای آسیایی مثل چین، هند و کشورهای آسیای میانه هستند. ارزش صادرات محصولات فولادی نیز به ۴.۲ میلیارد دلار رسیده که این نشان می‌دهد محصولات ایرانی در بازارهای جهانی رقابت‌پذیر هستند و توانسته‌اند جای پای خود را محکم کنند.
نقش بخش خصوصی در این موفقیت‌ها بسیار مهم است. در حال حاضر بیش از ۷۵ درصد تولید معدنی کشور توسط بخش خصوصی انجام می‌شود. شرکت‌هایی مانند گل‌گهر، چادرملو و میدوک نه تنها در تولید پیشرو هستند بلکه در زمینه تحقیق و توسعه نیز سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این نشان می‌دهد بخش خصوصی با انگیزه سودآوری و رشد، بهترین عملکرد را در این حوزه دارد و می‌تواند موتور محرکه بخش معدن باشد.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری در معدن به ویژه در سه حوزه مهم متمرکز است: نخست صنایع پایین‌دستی معدن که ارزش افزوده بالاتری نسبت به فروش مواد خام دارند، دوم معادن عناصر نادر خاکی و استراتژیک که با توجه به تقاضای جهانی، آینده روشنی دارند، و سوم فناوری‌های سبز معدنکاری که هم به حفظ محیط زیست کمک می‌کند و هم بهره‌وری اقتصادی را افزایش می‌دهد.
چشم‌انداز بخش معدن در ۲ تا ۳ سال آینده بسیار امیدوارکننده است. بر اساس طرح‌های توسعه‌ای در حال اجرا، تا سال ۱۴۰۷ تولید مس کشور به ۱.۵ میلیون تن، آهن اسفنجی به ۳۵ میلیون تن و طلا به ۱۲ تن خواهد رسید. علاوه بر این، ورود به بازار جهانی عناصر نادر خاکی می‌تواند ایران را به یکی از تأمین‌کنندگان اصلی این بازار تبدیل کند و درآمدزایی قابل توجهی داشته باشد.
در نهایت باید گفت معدن ستون فقرات اقتصاد مقاومتی ایران است. با داشتن ۷ درصد ذخایر معدنی جهان و رتبه دهم تولید معدنی، ایران ظرفیت تبدیل شدن به قطب اقتصادی معدنی منطقه را دارد. تنها چیزی که نیاز دارد، عزم ملی، سرمایه‌گذاری هوشمند و استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود است.