تجزیه و تحلیل روند تولید فولاد زنگ نزن دنیا تا اول سال ۲۰۲۳  و ضرورت تاسیس مجتمع فولاد زنگ نزن در ایران

نویسنده:دکتر محمدتقی نعیمی

معدن ۲۴:فولاد زنگ نزن به آلیاژهای آهن ، کروم و … که حداقل درصد کروم آن بیش از ۵/۱۰ درصد باشد گفته میشود

وجود این مقدار کروم یا بیش از آن سبب تشکیل یک لایه نازک از اکسید کروم ( معروف به لایه غیرفعال) روی سطوح خارجی محصولات فولادی زنگ نزن تشکیل میشود. وجود کروم سبب افزایش مقاومت محصولات فولاد های زنگ نزن در مقابل خوردگی میگردد . در انواع گرید های فولاد زنگ نزن که امروزه در دنیا تولید و مصرف میشوند بر حسب مورد علاوه بر آهن ، کروم درصد های معینی از نیکل ، تیتانیوم ، مولیبدن و … در آنالیز آنها وجود دارد.

عناصر آلیاژی که به ترکیب آهن و کروم اضافه میشوند سبب بهبود ویژگی هایی از قبیل شکل پذیری ، چقرمگی برودتی، دما پایین، استحکام بالا و … محصولات فولادی زنگ نزن میشوند.

نقطه ذوب انواع فولاد زنگ نزن بیشتر از نقطه ذوب انواع فولادهای کربنی میباشد ضریب هدایت حرارتی و الکتریکی انواع فولاد زنگ نزن عمدتا کمتر از انواع فولادهای کربنی است.انواع فولادهای زنگ نزن مصرفی سالهای اخیر دنیا را متخصصین به گروه ها مختلف : فریتی ، آستنیتی ، مارتنزیتی ،دوپلکس و رسوب سخت شونده تقسیم نمودند.

تشکیل لایه غیرفعال در سطوح خارجی محصولات تولیدی فولادهای زنگ نزن که خود ترمیم کننده هستند برخلاف فولادهای کربنی نیاز به هیچ پوشش یا محافظ دیگری برای مقاومت در برابر خوردگی را ندارند .

نمودار شماره ۱ چرخه گردش ضایعات فولاد ضد زنگ  [۱]

 

 

انواع تجهیزات ساخته شده از فولادهای زنگ نزن پس از  تغییر تکنولوژی و تخریب تجهیزات صنعتی کهنه که دیگر استفاده نخواهند شد مانند قراضه فولادهای کربنی ۱۰۰ درصد قابل بازیافت میباشند ، حدود ۳۲ درصد فولاد کربنی تولیدی دنیا در سالهای اخیر با ذوب قراضه و براده های برگشت از صنایع مصرف کنندگان فولاد کربنی عمدتا در کوره های قوس الکتریکی ذوب با امکانات اضافه کردن مواد آلیاژی به مذاب در کوره های LF (پاتیل گرم شونده) با هر خواصی و گریدی که بخواهند قابل تبدیل است . در چند سال اخیر هر ساله بطور میانگین حدود ۶۰۰ میلیون تن فولاد های گرید کربنی جدید با ذوب قراضه و … در جهان تولید شدند .حدود ۶۰درصد از کل تولید ۲/۵۸ میلیون تن فولاد زنگ نزن دنیا در سال ۲۰۲۱ با ذوب قراضه و … فولاد زنگ نزن مصرف شده تولید گردید. [ ۲ ]

فولاد زنگ نزن مانند فولاد کربنی از قراضه و … میتوانند عمدتا در کوره های قوس الکتریکی ذوب شده و مذاب تولیدی نهایتا با استفاده از تجهیزات فنی مانند VOD و … به محصولات مختلف فولاد زنگ نزن تبدیل میشوند .

قدمت استفاده از فولاد های زنگ نزن در سازه های عمرانی دنیا به حدود ۹۰ سال قبل بازمیگردد. [۳]

تنها چند سال پس از ابداع فولادهای زنگ نزن، آرشیتکت ها و… شروع به استفاده از ویژگی های بالقوه این فولادها در ساختمان ها و سازه ها کردند.ساخت فونداسیون کلیسای جامع سنت پائول لندن در سال ۱۹۲۲ [۱] و ساخت مجسمه نمادین هتل ساوی شهر لندن و سایبان پیاده رو مربوط به آن در سال ۱۹۲۹ [۴] مثالهایی از اولین کاربرد فولادهای زنگ نزن در سازه ها هستند.

عکس شماره ۱. کلیسای جامع سنت پائول [۴]

کارخانه تصفیه آب تایمز، لندن، ۲۰۱۰  [۵]

این کارخانه تصفیه آب در شرق لندن، روزانه ۱۵۰ میلیون لیتر آبهای شور رود تایمز را به آب تصفیه شده تبدیل می نمایند، آب شور از جداکننده های لایه لایه عبور می کند تا ذرات جامد را از آب جدا کند، این جداکننده ها مخازن باز و بزرگی شامل فیلترهایی هستند که به وسیله شبکه ای از تیرآهن فولادی زنگ نزن نگه داشته می شوند.در این مخازن خطر آسیب به پوشش اپوکسی بر تیرآهن های فولاد کربنی، زنگ زدگی و آسیب به غشای آب شیرین کن ۷ میلیون پوندی طراح را بر آن داشته تا از تیر آهن هایی از جنس فولاد زنگ نزن دوپلکس( ۱.۴۴۶۲ )استفاده کنند که از نظر DWI ( بازرسی آب ها ی خوراکی ) تأیید شده و به پوشش اپوکسی نیاز نداشته و هزینۀ نگهداری پایینی دارد. [۵]

در کاربردهای عمرانی و سازه ای معمولاً از فولادهای زنگ نزن بشرح زیر استفاده شده است. [۶]

– ۳۰۴ دارای ساختار آستنیتی با ۱۸ درصد کروم و ۸ درصد نیکل که در دسترس ترین گرید فولادهای زنگ نزن می باشد. با توجه به مقاومت به خوردگی فوق العاده و فرم پذیری خوب کاربردهای زیادی دارد.

– از مارک ۳۱۶ به علت مقاومت به خوردگی زیاد برای مصرف در نواحی صنعتی و شیمیایی و سواحل دریا استفاده زیاد می گردد.

– ۴۰۹ ساختار فریتی داشته، ۱۱ تا ۱۲ درصد کروم دارد. (UNS S40900) داکتیلیته و مقاومت به خوردگی خوبی دارد و بیشتر مصارف آن به داخل ساختمان محدود می شود.

– AISI410 یک فولاد مارتنیزیتی است . با کنترل دقیق ،ترکیب شیمیایی و … مارک های مختلف جوشکاری مقاطع تا ضخامت ۳۰ میلیمتر تحت شرایطی امکان پذیر است.

– ۲۲۰۵ دارای ساختار دوپلکس است که تقریباً درصد یکسانی فریت و آستینت دارد ( ۲۱ درصد کروم با ۵/۴ درصد نیکل، ۵/۲ درصد مولیبدن) مقاومت به خوردگی بالا و استحکامی در حدود دو برابر بیشتر از سایر فولادهای زنگ نزن  دارد.

انواع فولاد زنگ نزن حاوی درصد قابل توجه نیکل که به عنوان فولاد زنگ نزن آستنیتی شناخته میشوند سری ۲۰۰ از این نوع فولاد ها ۱ تا ۳ درصد نیکل و سری ۳۰۰ با ۸ تا ۹ درصد نیکل، حدود ۸۰ درصد کل فولاد زنگ نزن دنیا را تا سال ۲۰۲۰ تشکیل میداند.

درصد تولید این نوع از فولادهای زنگ نزن در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ قدری کاهش یافت [۱] پیش بینی میشود فولاد های آستنیتی زنگ نزن تا سال ۲۰۳۰ هنوز بیش از ۵۰درصد کل فولاد زنگ نزن دنیا را تشکیل دهد [۷]

در سازه هایی که در معرض خوردگی شدید هستند از این فولادها استفاده بیشتری می کنند.

میلگردهای زنگ نزن فولادی در محیط های حاوی یون کلر مقاومت به خوردگی خود را حفظ می کنند و حتی در برخی فولاد های زنگ نزن این مقاومت به خوردگی بیشتر از مقدار مورد نیاز برای تحمل محیط های شدیداً خورنده صنعتی و دریایی در طول عمر مفیددر نظر گرفته شده برای سازه های مهندسی است.

مقایسه بعضی از خواص فولاد های گرید کربنی با فولاد های زنگ نزن در دو نمودار شماره ۲  و ۳ دیده میشود[۸]

خواص متنوع و بی بدیل فولادهای زنگ نزن و افزایش دانش بشری در چگونگی ایجاد این خواص در انواع فولادهای زنگ نزن و توسعه و تکامل تکنولوژی های پیشرفته آلیاژسازی سوپر آلیاژها عملیات حرارتی، شکل دهی، ریخته گری، جوشکاری و عملیات سطحی سوپرآلیاژها وآلیاژهای مخصوص از یک سو و تقاضای روزافزون صنایع مختلف به این نوع فولادها  موجبات رشد تولید و کاهش انواع قیمت فولادهای زنگ نزن را فراهم کرده است.

بعلت ارزش اقتصادی زیاد عناصر آلیاژی موجود در انواع محصولات فولاد زنگ نزن جمع آوری قراضه های این نوع فولادها و برگشتی های فولاد زنگ نزن از مصرف گذشته حدود ۵/۸ درصد محصولات فولاد زنگ نزن تولیدی دنیا را تشکیل میدهند .

جداسازی ، آماده سازی جزئیات فنی ذوب قراضه فولاد های زنگ نزن و … محصولات مصرفی از رده مصرف خارج شده از جنس فولاد زنگ نزن با جزئیات فنی تولید محصولات فولاد زنگ نزن از مواد اولیه معدنی تفاوتهای متالورژی و تکنولوژی دارند.

همانطوریکه در نمودار شماره ۴ دیده میشود قیمت قراضه فولاد های زنگ نزن در چند سال اخیر ( ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ ) هر ساله به طور میانگین حدود دو برابر قیمت محصولات فولادی گرید کربنی مرغوب در سالهای فوق بوده است.

نمودار شماره ۴ روند تغییر قیمت قراضه فولاد زنگ نزن گرید ۸/۱۸ دنیا از اول سال ۲۰۱۷ تا اول سال ۲۰۲۲ بر حسب یورو و دلار را نشان می دهد. [۱]

 

رشد تولید و مصرف انواع فولاد زنگ نزن دنیا بیشتر از رشد پلاستیک در چند دهه اخیر ( بر طبق نمودار شماره ۱ ) در سطح جهان بوده است.

به عنوان مثال یکی از آخرین فرآورده های جدید فولاد زنگ نزن تولیدی دنیا ، پارچه های بافته شده از نخ هایی از جنس استنلس استیل به قطر نصف موی نداشته سر نویسنده این مجموعه است. وزن این پارچه حدود ۴۵ گرم بر متر مربع میباشد و ارزش اقتصادی آن بیش از هزار برابر فولاد های کربنی  گرید ساختمانی تولید ایران در وزن مساوی است که از چند سال قبل در یکی از کارخانه های آلمان در حال تولید است.

تاکنون بانوان محترم که از خواص منحصر به فرد این پارچه های گران قیمت مطلع نشدند و نمیدانند که با حرکت آنها و تغییر جهت تابش نور پارچه های لباس با جلاهای مختلف آشکار میشود از این پارچه های گران قیمت هنوز برای تولید لباس هنوز هنرپیشه های معروف استفاده نکرده اند . از این پارچه های فولادی زنگ نزن جهت دکور پرده ساختمان های خاصی برای مخفی ماندن از شناسایی افراد داخل ساختمان با امواج راداری و الکترومغناطیسی و …. تا مصارف خاص نظامی چند سال است در دنیا استفاده میشود.

در عکسهای ۲ و ۳ چند نوع از مصارف مختلف این پارچه های فولادی دیده میشود.

عکس شماره ۲  [۲]

 

عکس شماره ۳  [۲]

تکنولوژی صد ها درجه و گرید فولاد های زنگ نزن مختلف که امروزه در دنیا تولید میشود عمدتا توسط محققین صنایع متالورژِی ، دانشگاه های صنعتی ، صنایع مصرف کننده فولاد ، مراکز تحقیقاتی آلمان ، ژاپن، کره جنوبی ، چین ، آمریکا و … تا به امروز تکامل نسبی یافته اند .پیشرفت صنایع مدرن امروزی دنیا بدون تکامل نسبی تکنولوژی و جزئیات فنی تولید انواع فولادهای زنگ نزن مقدور نبوده است.

هزینه نگاهداری تجهیزات ساخته شده از انواع فولاد زنگ نزن ، در بسیاری موارد نزدیک صفر درصد است.

تجهیزات ساخته شده از انواع فولاد زنگ نزن دوام بیشتری از تجهیزات ساخته شده با انواع فولادهای کربنی و … دارند . فولاد زنگ نزن عمدتا در مقابل سایش ، پارگی و … فعالیت های روزانه مقاومت میکنند.

مقایسه روند جهانی رشد تولید انواع فولاد زنگ نزن با رشد تولید محصولات پلاستیکی دنیا از سال ۱۹۸۰ تا آخر سال ۲۰۲۱ را در نمودار شماره ۵ دیده میشود . [۳]  

تا سال ۲۰۰۵ میانگین رشد سالانه فولاد زنگ نزن و پلاستیک اختلاف زیادی نشان نمیدهد . رشد سالانه تولید فولاد زنگ نزن از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۱۰ اندکی بیشتر از رشد تولید پلاستیک بود. رشد تولید فولاد زنگ نزن از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ همانطوریکه در نمودار شماره ۵ دیده میشود خیلی بیشتر از روند رشد تولید پلاستیک بوده است. تولید انواع فولاد زنگ نزن در سال ۲۰۲۰ حدود ۵۱.۸ و در سال ۲۰۲۱ حدود ۵۸.۲ میلیون تن بود. به عبارت دیگر رشد تولید فولاد زنگ نزن در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۲۰ حدود ۱۲.۳ درصد بود . تفاوت رشد تولید فولاد زنگ نزن در چهل سال اخیر نسبت به درصد رشد آلومینیوم ، مس ، سرب ، پلاستیک و … در همین مدت بر طبق نمودار شماره ۶ خیلی بیشتر بود.روند رشد میانگین مواد اولیه مورد نیاز صنایع مختلف دنیا از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۲۱ در نمودار شماره ۶ آورده شده است.

نمودار شماره ۶  [۳]  

همانطوریکه در نمودار شماره ۶ دیده میشود در چهل سال اخیر درصد رشد میانگین تولید انواع فولادهای زنگ نزن دنیا حدود دو برابر میانگین رشد تولید انواع فولادهای کربنی اعم از ساختمانی و آلیاژی و سایر فلزات غیر آهنی و آلیاژهای آنها بوده است.

در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۲.۵ میلیون تن انواع فولاد زنگ نزن به صورت مستقیم از کشورهای تولید کننده به سایر کشورهای دنیا صادر شده است عمده خریداران مستقیم و غیر مستقیم محصولات فولاد زنگ نزن دنیا کشورهای عقب نگه داشته شده مانند ایران هستند .

مقایسه تولید انواع فولاد زنگ نزن در سال ۲۰۰۵ با سال ۲۰۲۱ دنیا

همانطوریکه در نمودار شماره ۷ دیده میشود  چین در دو دهه قبل حدود ۴ درصد کل فولاد زنگ نزن مصرفی دنیا را تولید میکرد در سال ۲۰۲۱ حدود ۲/۵۸  میلیون تن کل تولید انواع فولاد زنگ نزن جهان ۶۲/۳۲ میلیون تن آن در چین تولید شد که علاوه بر مصرف داخلی ، عمدتا محصولات نورد شده فولاد زنگ نزن هم به بطور مستقیم و غیر مستقیم ( به عنوان اجزاء تجهیزات صنعتی) از چین به خارج صادر گردید .

نمودار شماره ۷ مقایسه جهانی تولید انواع فولاد زنگ نزن دنیا در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۲۱ را نشان میدهد. [۳]

* سایر کشورها در نمودار شامل : برزیل، روسیه، آفریقا، کره جنوبی، اندونزی است

همانطوریکه دیده میشود رشد تولید فولاد زنگ نزن چین از سال ۲۰۰۵ تا اول سال ۲۰۲۲ چند برابر رشد تولید انواع فولادهای دیگر چین در همین مدت بوده است . به عبارت دیگر از ۱۰ سال قبل کشور چین از نظر تکنولوژی و تجربه برای تولید انواع فولاد زنگ نزن نیازی به کشورهای اروپایی و آمریکایی نداشته است. [۳]

کشور چین در سالهای اخیر کارخانه های زیادی برای تولید انواع فولاد زنگ نزن و محصولات فولادی زنگ نزن تولیدی چین را راساً طراحی ، ساخته و بهره برداری نموده است به جز تولید محصولات خاصی از فولاد زنگ نزن مانند تولید پارچه های بافته شده از نخ فولاد زنگ نزن و … عملا سایر انواع محصولات فولاد زنگ نزن را چین به طور مستقیم و غیر مستقیم صادر می نماید. [۳]

کل تولید فولاد زنگ نزن چین در سال ۲۰۲۱ حدود ۶/۳۲ میلیون تن و کل تولید فولاد زنگ نزن دنیا در این سال حدود ۵۸.۲ میلیون تن بود عملا کشور چین به تنهایی حدود ۵۶ درصد از کل محصولات فولادی زنگ نزن دنیا را در سال گذشته به خود اختصاص داد . [۳]

نمودار شماره ۸ مقایسه تجارت خارجی انواع فرم فولاد زنگ نزن سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ دنیا را نشان میدهد. [۳]

همانطور که در نمودار شماره ۸ مشاهده میشود بیشترین درصد تجارت خارجی جهانی فولاد زنگ نزن به صورت محصولات تخت میباشد.

جدول شماره ۳  [۳]

تجارت خارجی فولاد زنگ نزن دنیا در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۸.۲ میلیون تن بود و در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۲.۶ میلیون تن شده است.

نمودار شماره ۹ تولید مذاب فولاد زنگ نزن (معادل اسلب یا شمش) بر حسب گرید در دنیا [۳]

نمودار شماره ۱۰روند واردات محصولات تخت و طویل از جنس استینلس استیل به اروپا از سال ۲۰۱۲ تا سال ۲۰۲۱ دیده میشود. [۹]

قسمتی از موارد مصرف انواع فولاد زنگ نزن

یکی از مصارف عمده فولاد زنگ نزن را میتوان به تجهیزات مختلف به کار رفته در قسمتهای مختلف نیروگاه های حرارتی از قبیل محفظه راکتورها ، ژنراتورهای بخار ، همچنین در قسمتهای مختلف نیروگاههای هسته ای اشاره کرد . مصرف انواع فولاد زنگ نزن جهت تولید برق از منابع تجدید پذیر، نظیر استفاده از انرژی خورشیدی یا انرژی باد برای تولید برق در سالهای اخیر افزایش یافته است.

موارد مصرف محصولات مختلف فولاد زنگ نزن بر حسب درصد در سال ۲۰۲۱ دنیا در نمودار شماره ۱۱ دیده میشود [۳]

 

مصرف فولاد زنگ نزن در تجهیزات پزشکی غیر قابل جایگزین میباشد.

عکس شماره ۴استنت گذاری سیاهرگ های در حال مسدود شدن توسط پلاکت توسط استنت از جنس فولاد زنگ نزن[۴]

عکس شماره ۵ استنت گذاری قلب یا انژیوپلاستی عروق کرونر توسط استنت تولید شده از فولاد زنگ نزن[۴]

عکس شماره ۶ مربوط به جراحی و نصب رباط زانو میباشد  [۴]

عکس شماره ۷ جراحی کل لگن باسن[۴]

عکس شماره ۸ کاربرد فولاد زنگ نزن در تنظیم دندان ها درارتودنسی[۴]

مصرف فولاد زنگ نزن به عنوان استنت ، رباط زانو ، تولید فمور مصنوعی لگن، در ترمیم دندان نوجوانان ، همچنین پس از جراحی شکستگی استخوان های طویل انسان و حیوان برای ترمیم شکستگی میله هایی از جنس فولاد زنگ نزن را بطور موقت یا دائمی پیچ و پلاک در بدن استفاده میشود. مهمتر از همه نمیتوان از مصرف انواع فولاد زنگ نزن در تولید بعضی از تجهیزات دفاعی پیشرفته غافل بود.

جهت پیشرفت واقعی همه جانبه کشور ایران و تامین رفاه بیشتر ایرانیان لزوم تاسیس یک مجتمع تولید فولاد زنگ نزن در ایران ضروری و واجب است.

خبر تولید ورق فولاد زنگ نزن گرید ۴۰۹ در مجتمع فولاد مبارکه موجب خوشحالی وطن دوستان واقعی شده است .

تولید اندک و موردی بعضی از انواع فولاد زنگ نزن یا بعضی از فولاد های آلیاژی مخصوص و … به مقدار کم به خصوص در شرایط تحریم مسلما با تقبل هزینه خیلی بیشتر از قیمت واقعی جهانی آن در مجتمع فولاد مبارکه قابل تقدیر و ستایش است این تولیدات اندک بدون استفاده از متخصصین خارجی در زمان جنگ تحمیلی هم در ذوب شماره یک اهواز و جاهای دیگر ایران انجام گرفت به صورت موردی نتیجه مثبت هم گرفتند.

گرید L 316 ، ۳۰۴ و گرید های دیگر فولاد زنگ نزن به میزان کم برای مصارف خاص در ایران بدون استفاده از متخصصین خارجی به دست محققین ایرانی با هزینه زیاد در حین جنگ تحمیلی و پس از آن تاکنون در ایران تولید گردیده است. موفقیت مهندسین والا مقام مجتمع فولاد مبارکه در تولید گرید ۴۰۹ فولاد زنگ نزن برای رفع نیاز فوری بعضی از صنایع کشور بسیار مغتنم میباشد اما خود این بزرگواران تصدیق خواهند فرمود که در تمام دنیا و در کشورهای پیشرفته صنعتی حتی در چین که حدود ۵۶ درصد انواع فولاد زنگ نزن تولیدی دنیا را در سال ۲۰۲۱  با طراحی ،ساخت، راه اندازی و بهره برداری مجتمع های جدید فولاد زنگ نزن بتدریج توسعه داد تقریبا تمام محصولات فولاد زنگ نزن چین امروزه در مجتمع های خاصی که محصولات فولاد گرید کربنی تولید میکنند تولید نمیگردد.

ریزه کاری های تجهیزاتی و دانش فنی برای تولید فولاد زنگ نزن در حد انبوه ( حدود ۵۰۰ هزار تن در سال ) نیاز به تاسیس یک مجتمع تولید فولاد زنگ نزن به صورت مستقل در ایران دارد تا هزینه تولید انبوه این نوع فولاد ها کاهش یافته و محصولات تولیدی آنها از نظر فنی ، قیمتی، خواص کاربردی قابل رقابت با محصولات تولیدی کشورهای پیشرفته دنیا باشد.

مصرف ظاهری فولاد زنگ نزن

میانگین سرانه مصرف ظاهری فولاد زنگ نزن دنیا در سال ۲۰۲۰ حدود ۸/۶ کیلوگرم و سرانه ظاهری مصرف چین در همین سال حدود ۱۹ ژاپن حدود ۱۵ آلمان حدود ۱۸ تایوان حدود ۵۰ آمریکا حدود ۸ انگلستان حدود ۴ استرالیا حدود ۲۵ روسیه حدود ۳ ترکیه  حدود ۶ هندوستان حدود ۸/۲ ایتالیا حدود ۳۷ و کره جنوبی حدود ۳۵ کیلوگرم بود.

متاسفانه آمار دقیقی از تولید و مصرف مستقیم و غیر مستقیم انواع فولاد زنگ نزن در ایران برای سالهای اخیر که عمدتا وارداتی بودند در دسترس نیست .

میانگین مصرف جهانی سرانه انواع فولاد زنگ نزن در اول سال ۲۰۲۲ حدود ۲/۷ کیلوگرم بود.

مصرف سرانه مستقیم و غیر مستقیم انواع فولاد زنگ نزن ایران را در خوش بینانه ترین حالت میتوان حدود  ۵/۲ کیلوگرم در سال ۲۰۲۲ برآورد نمود که عمدتا از خارج به صورت مستقیم یا به صورت تجهیزات صنعتی ، تجهیزات پزشکی و … بطور غیر مستقیم وارد ایران شده و خواهند شد.*با توجه به جمعیت ایران در اول سال ۲۰۲۳(عدد جمعیت در تاریخ ۰۱/۰۱/۲۰۲۳) مصرف کل فولاد زنگ نزن ایران در این سال را میتوان حدود ۲۰۰ هزار تن برآورد نمود.

*جمعیت دنیا در تاریخ ۰۱/۰۱/۲۰۲۳ حدود ۸ میلیارد و۴ میلیون نفر و جمعیت ایران در همین تاریخ حدود هشتاد و شش میلیون و ششصد هزار نفر مبنا محاسبه قرار گرفت . [۱۰]

نمودار شماره ۱۲[۳]

یکی از فاکتورهای مصرف سرانه فولاد زنگ نزن کشورهای مختلف تفاوت درآمد ناخالص ملی آنها میباشد.

ارتباط تغییرات درآمد ناخالص داخلی کشورها به مصرف سرانه فولاد زنگ نزن آنها در نمودار شماره ۱۳ دیده میشود

 

مصرف سرانه فولاد زنگ نزن چین در سال ۲۰۱۰ حدود ۷ کیلوگرم و در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۸ کیلوگرم شده است.

همانطور که گفته شد بیشترین درصد فولاد زنگ نزن تولیدی دنیا از سال ۲۰۱۰ تا سال ۲۰۲۱ آلیاژ های آهن ، کروم با نیکل تشکیل داده اند.

همانطوری که گفته شد مصرف سرانه انواع محصولات فولاد زنگ نزن در کشورهای مختلف دنیا به عوامل گوناگون وابسته است. میانگین مصرف  سرانه فولاد زنگ نزن کشورهای دنیا در سال ۲۰۲۱ حدود ۷.۴ کیلوگرم بوده است در صورتیکه مصرف سرانه چین و آلمان در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۸ کیلو گرم و مصرف سرانه هند در همین سال حدود ۲.۵ کیلوگرم بود.

اعداد فوق برحسب مصرف ظاهری است یعنی مصرف داخل به اضافه مصرف در تجهیزاتی که به صورت غیر مستقیم به خارج صادر یا از خارج وارد میشوند. به عبارت دیگر چنانچه کشوری مانند ایتالیا که در سال ۲۰۲۱ تجهیزات صنعتی زیادی به خارج صادر کرده است . مقدار زیادی فولاد زنگ نزن بصورت تجهیزات صنعتی صادر شده و … مصرف ظاهری سرانه ایتالیا در سال ۲۰۲۱ حدود ۳۷ و در سال ۲۰۱۰ حدود ۲۸ کیلوگرم بود .

با عنایت به اینکه در ۵ سال اخیر مصرف فولاد زنگ نزن در ساختمان سازی به صورت میلگرد و … افزایش زیادی یافته است لذا در سالهای آینده مصرف محصولات طویل فولاد زنگ نزن در دنیا رشد بیشتری از محصولات تخت فولاد زنگ نزن خواهد داشت . آنچه مسلم است امروزه درصد کل محصولات طویل فولاد زنگ نزن دنیا حدود ۲۵ درصد و محصولات تخت حدود ۷۵ درصد از کل محصولات تولیدی فولاد زنگ نزن دنیا بودند .

پیش بینی میشود در سال ۲۰۳۰ تولید محصولات طویل فولاد زنگ نزن به حدود ۳۵ درصد باشد و حدود ۶۵ درصد بقیه از کل فولاد زنگ نزن دنیا در سال ۲۰۳۰ محصولات مختلف تخت خواهند بود. [۷]

روند تغییر میزان تولید انواع فولاد زنگ نزن دنیا و اروپا ، آمریکا ، چین ، آسیا با چین و کره جنوبی و سایر نقاط از سال ۲۰۱۵ تا سال ۲۰۲۱ روند تولید دنیا فولاد زنگ نزن بر حسب میلیون تن در نمودار شماره ۱۳آورده شده [۳]

روند مصرف ظاهری انواع فولاد زنگ نزن در مناطق مختلف دنیا را از سال ۲۰۱۱ تا سال ۲۰۲۱ بر حسب درصد در نمودار شماره ۱۴ دیده میشود[۳]

 

به علت تحریم ظالمانه ، واردات مستقیم و غیر مستقیم انواع فولاد های زنگ نزن ، انواع فولاد های آلیاژی مخصوص سوپر آلیاژها و …. به ایران در سالهای اخیر برای صنایع مختلف کشور مشکلات فراوانی بوجود آورده است. تا زمانی که ایران یک کارخانه تولید انواع فولاد زنگ نزن و سایر فولاد های آلیاژی به ظرفیت حدود ۵۰۰ هزار تن در سال را نصب و راه اندازی ننماید مسلما صنایع مصرف کننده فولاد زنگ نزن و فولادهای آلیاژی ایران رشد زیادی نخواهند نمود.

فاصله صنعتی ایران با کشورهای پیشرفته دنیا بیش از آنچه امروز است خواهد شد .

لزوم تاسیس یک مجتمع تولید فولاد زنگ نزن و سایر فولادهای آلیاژی مخصوص در ایران مورد تایید متخصصین است .

برای جلوگیری از عقب افتادگی بیشتر صنعتی ایران بخصوص رفع مشکلات عدیده صنایع مصرف کننده فولاد زنگ نزن و انواع فولادهای آلیاژی مخصوص ایران من جمله صنایع دفاعی و … ایجاد یک مجتمع تولید فولاد که از ابتدا برای تولید انواع فولادهای زنگ نزن و آلیاژهای مخصوص و تجهیزات فنی آن انتخاب و در نظر گرفته شود ضروری به نظر می رسد. در تهیه تجهیزات لازم اعم از امکانات سخت افزاری و نرم افزاری برای این مجتمع را با این دیدگاه علاوه بر تولید انواع فولاد زنگ نزن، امکان تولید سایر فولادهای آلیاژی مخصوص را نیز بر حسب نیاز داشته باشد می بایست در نظر گرفت.

تا زمانی که از ظرفیت های موجود فولاد خام کشور جهت تولید فولادهای گرید کربنی استفاده بهینه نشود افزایش ظرفیت تولید فولاد خام گرید ساختمانی ، خدمت به مملکت نبوده بلکه خیانت است.

منابع کشور محدود است و باید از این منابع محدود برحسب اولویت بندی و مصلحت اندیشی استفاده مفید نمود . تنظیم کنندگان برنامه هفتم توسعه همه جانبه ایران برخلاف ۶ برنامه توسعه میان مدت قبل از سال ۵۷ و ۶ برنامه توسعه میان مدت ۵ ساله بعد از سال ۵۷ تاکنون عملا شعارگونه عمل کردند . متاسفانه هیچ یک از این ۱۲ برنامه میان مدت توسعه کشور به اهداف خود حتی نزدیک هم نشدند.

امید است تدوین کننده گان محترم برنامه توسعه ۵ سال هفتم کشور مجددا به توسعه ظرفیت های نصب شده برای تولید کمی فولاد گرید ساختمانی توجهی ننمایند . زیرا امکانات کشور اجازه استفاده از حدود ۳۸ درصد ظرفیت های موجود تولید فولاد خام را تاکنون نداده است.

اقدامات فنی در جهت رفع مشکلات عدم بهره برداری از حدود ۳۸ درصد ظرفیت های  شده صنایع  فولاد کربنی ایران مسلما بهتر از سرمایه گذاری جهت افزایش ظرفیت اسمی تولید فولاد گرید کربنی است.

امید است تدوین کننده گان کار برنامه ۵ ساله هفتم برای ایجاد یک کارخانه مستقل جهت تولید انواع فولاد های زنگ نزن و سایر فولاد های سوپر آلیاژی اقدام لازم را مبذول دارند. رشد کیفی صنایع فولاد کشور من جمله صنایع دفاع وابسته به تاسیس تولید مجتمع مستقل تولید فولاد زنگ نزن می باشد.

با توجه به کل مطالب عنوان شده در ارتباط با خواص ، موارد مصرف ، رشد مصرف فولاد زنگ نزن دنیا نسبت به سایر آلیاژهای فلزی و غیر فلزی که در صنایع و زندگی روزمره بشر برای رسیدن به توسعه واقعی لازم و ضروری است. توسعه واقعی صنعتی ایران بدون در نظر گرفتن ایجاد امکانات فنی جهت تولید انواع فولاد زنگ نزن و سوپر آلیاژ تقریبا محال است.

مجددا پیشنهاد میشود یک کارخانه مستقل برای تولید انواع فولاد زنگ نزن و سوپر آلیاژها از گندله اکسید آهن در سواحل آبهای نیلگون خلیج همیشه فارس جا نمایی، طراحی ، پس از ساخت تجهیزات و نصب آنها ، کارخانه ای راه اندازی گردد به طوریکه ظرفیت مذاب تولیدی آن در سال حدود ۵۰۰ هزار تن و ظرفیت تولید محصولات طویل نورد شده حدود ۱۷۰ هزار تن و مابقی به انواع محصولات پهن( تخت) پس از نورد تبدیل شوند به عبارت دیگر ریخته گری ، نورد برای دو نوع محصول طویل و تخت از یک مجموعه ذوب ، طراحی و راه اندازی شوند.

مهندسین والا مقام مجتمع فولاد مبارکه با تجهیزات موجود خود توانستند چند نوع خاص از فولاد زنگ نزن  و آلیاژی را به مقدار کم و با صرف هزینه زیاد بر حسب نیاز موردی کشور تولید و به محصولات نهایی تبدیل نمایند. کوشش این مهندسین در خور ستایش و تقدیر است.

اما همین بزرگواران مسلما تایید خواهند فرمود که تولید انواع گرید های فولاد زنگ نزن رایج در دنیا به فرم فیزیکی طویل و تخت در حجم چندصد هزار تن در سال تقریبا در هیچ کارخانه (تولید فولاد  فعلی ایران) و کشورهای پیشرفته صنعتی که محصولات تولیدی آنها ( برطبق برنامه ریزی و امکانات تجهیزاتی) برای تولید انواع فولادهای گرید ساختمانی باشد از دید فنی و اقتصادی توجیه پذیر نمی باشد.

کشور چین که بیش از ۵۶ درصد کل فولاد زنگ نزن دنیا را در سال ۲۰۲۱ تولید کرده است .

برای تولید و توسعه فولاد زنگ نزن و … مجتمع های جداگانه ای طراحی نصب و راه اندازی کرده است تا محصولات تولیدی این کارخانه ها در دنیا قابل رقابت از نظر قیمت تمام شده و خواص کاربردی باشند.

سرمایه گذاری لازم برای مجتمع فولاد زنگ نزن و …  زیاد است. توان مالی مجتمع فولاد مبارکه با توجه به سایر برنامه های توسعه ای که در دست اقدام دارد از محل اندوخته داخلی و وام بانکی و … قابل تامین نیست بلکه همانطوری که خود مجتمع تولید فولاد مبارکه با پیش فروش نفت به کشورهای سازنده تجهیزات فنی از ژاپن ، ایتالیا و … خریداری و راه اندازی شده است اکنون هم دولت محترم سیزدهم با پیش فروش نفت خام به چین و سایر تامین کنندگان تجهیزات صنعتی ، آزمایشگاهی ، دانش فنی و … سرمایه گذاری این مجتمع تولید فولاد زنگ نزن را تامین نماید مسلما از لحاظ فنی با همکاری کلیه متخصصین و مهندسین والا مقام شاغل در صنایع ایران و به طور اعم و از متخصصین با تجربه  مجتمع فولاد مبارکه به طور اخص ، وزارت صنعت معدن تجارت با همکاری وزارت نفت و … اقدامات لازم در این زمینه را در اسرع وقت به عمل خواهند آورد.

پس از شروع به راه اندازی و تولید محصولات مختلف مجتمع فولاد زنگ نزن  با توجه به هزینه های انجام شده واقعی دولت محترم سهام این مجتمع تولید فولاد زنگ نزن و …. را در بورس برای فروش به افراد حقیقی ، حقوقی ، غیر دولتی و غیر خصولتی عرضه نمایند و از درآمد فروش سهام آن یک پروژه عمرانی بزرگ دیگری را سرمایه گذاری نماید. برنامه توسعه کمی و کیفی این مجتمع فولاد زنگ نزن پس از راه اندازی تولید مسلما از منابع درآمدی داخلی خود به امید خدا مانند مجتمع فولاد مبارکه قابل تامین خواهد بود.

اگر پولهای ارزی ایران در چین بلوک شده باشد با اختصاص قسمتی از آن جهت خرید کل همکاری مشترک برای ساخت مجتمع تولید فولاد زنگ نزن استفاده شود و یا با پیش فروش نفت سرمایه لازم جهت تاسیس مجتمع تولید فولاد زنگ نزن بشرح فوق را دولت محترم سیزدهم تامین نماید تا حداکثر در دو سال آینده به امید خدا ایرانیان شاهد راه اندازی آزمایشی تولید انبوه فولاد زنگ نزن و … در سواحل زیبای خلیج همیشه فارس باشند.

درآمد ۱۱۰ ساله ایران از ابتدای کشف نفت در ایران تاکنون حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار برآورد میشود ( در ارتباط با آمار اختلافاتی وجود دارد عدد درست در همین حدود است)

از سال ۱۲۸۹ که اولین لایحه بودجه سالانه ایران تدوین و پس از تصویب اجرا شد متاسفانه مسئولین محترم تدوین بودجه سالهای قبل لایحه بودجه ( برنامه کوتاه مدت) ، ۲ برنامه میان مدت ۷ ساله و ۱۰ برنامه میان مدت ۵ ساله را بر مبنای واقعیت های کشور و دنیا تنظیم نفرمودند و فقط آرزوها را بیان داشتند.

در برنامه توسعه ۵ ساله چهارم عمرانی ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۰ برای اولین بار برنامه جامع انرژی ایران نفت ،گاز و برق تدوین شد.

متاسفانه هیچ یک از این ۱۲ برنامه میان مدت به علت بی نظمی در تصمیم گیری و دید قبیله ای وکلای محترم مجلس که آنها را تصویب نمودند پس از اتمام زمان برنامه های میان مدت به اهداف خود نیز نزدیک نشدند . در ماده ۳ برنامه پنج ساله چهارم بعد از سال ۱۳۵۷ در ارتباط با تعیین قیمت حامل انرژی مطالبی دولت محترم وقت آورده بود متاسفانه وکلای محترم وقت مجلس شورای اسلامی بنا به عللی آنرا رد کرده و تصویب فرمودند که قیمتهای حامل های انرژی، آب و فاضلاب به قیمت شهریور ۱۳۸۳ برگردد .

این مصوبه نابجای مجلس وقت یکی از دلایلی است که شرکت های برق ، نفت ، گاز و … از چندین سال قبل تاکنون با شرایط بحرانی مواجه هستند. کشور در تابستان برای امکان تامین سرمایش خانواده ها و هم در زمستان برای تامین گرمایش آن با مشکلات فراوانی مواجه است .دولت محترم سیزدهم در این ارتباط با مشکلات زیادی تاکنون مواجه بوده است.

با عنایت به اینکه عمر منابع ذخایر نفت و گاز ایران تاکنون زیاد شده است و در این سالها سرمایه گذاری لازم برای بهره برداری بهینه از این منابع خدادادی انجام نگرفت لازم و ضروری است در برنامه هفتم پنج ساله که در دست تدوین میباشد جهت جبران عدم سرمایه گذاری چند سال اخیر کشور حتما حجم سرمایه گذاری در نفت و بخصوص گاز ، افزایش داده شود وگرنه با وجود اینکه خداوند دومین ذخایر شناخته شده گاز دنیا را در محدوده جغرافیایی به ایران قرار داده است از چند سال آینده ایران به جای اینکه صادر کننده بزرگ گاز طبیعی باشد برای تامین مصارف داخلی اجبارا به یکی از وارد کنندگان بزرگ گاز طبیعی تبدیل خواهد شد.

امید است تدوین کنندگان برنامه هفتم توسعه همه جانبه ۵ ساله ایران برخلاف ۱۲ برنامه میان مدت قبلی بر مبنا واقعیت های روز ایران و پیش بینی تحولات جهان در سالهای آینده ، برای اولین بار برنامه ۵ ساله توسعه ای را تدوین فرمایند که تدوین کنندگان ، تصویب کنندگان آن بعد از اتمام دوره برنامه نزد ایرانیان مانند خود شرمنده نباشند انشالله.

 

منابع :

 :۱  INSG SECRETARIAT BRIEFING PAPER November 2022 . An Overview of World Stainless Steel Scrap Trade in 2021  ) www.worldstainless.org)

: ۲ Stahl Innovationspreis 2018  (www.stahl-online.de)

: ۳ Stainless_Steel_in_Figures_2022  (Stainless_Steel_in_Figures_2022

۴ : Image.google.com

۵ : مقاله فولاد ضد زنگ، رکن اساسی در پروژه های بزرگ عمرانی دنیا پیش بینی روندکمی و کیفی فولاد جهان تا ۵ سال آینده: ضمن تجزیه و تحلیل سیر تولید فولاد تا پایان سال ۲۰۱۵ صورت می گیرد. مهندس علی ابراهیمیان، دکتر مهندس سیدتقی نعیمی. ماهنامه تخصصی پردازش، شماره۸۰و ۸۱، دی و بهمن ۱۳۹۳ ، صفحه ۹۲ تا ۱۰۲

: ۶bssa.org.uk/publication and products, 2011.

۷ : تحلیل نویسنده و محاسبات شخصی سید تقی نعیمی

:۸ stainlessconstruction.com/studies/Armada Platform accommodation modules, 2010.

۹ :EUROPEAN STEEL IN FIGURES 2022 . www.eurofer.eu

:۱۰ www worldometers.info.