مطالعه جهانی ارزیابی چرخه‌ی زندگی (LCA) سنگ طبیعی
یادداشتی از سیامک اخطاری
معدن۲۴:بی‌تردید سیاست‌های محیط‌زیستی، استانداردهای کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن و نظام‌های صدور گواهی‌های زیست‌محیطی در آینده نزدیک نقشی تعیین‌کننده در مسیر توسعه پایدار صنایع مختلف خواهند داشت. با این حال، برای ایران ضروری است که هوشیارانه عمل کند تا به دلیل کم‌توجهی به چنین استانداردهایی در مرزهای گمرکی کشورهای مقصد، فرصت‌های صادراتی خود را از دست ندهد.
واقعیت آن است که سیاست‌های سخت‌گیرانه گمرکی و تجاری در بازارهای جهانی، به‌ویژه در زمینه‌ی الزامات مربوط به گواهی‌های کربنی، در حال شکل‌گیری است. در صورت بی‌توجهی، نبود این گواهی‌ها می‌تواند به‌عنوان یک مانع جدی بر سر راه رقابت‌پذیری صادرات سنگ‌های ساختمانی ایران عمل کند.
از این رو، در این مقاله تلاش می‌شود ضمن مرور چارچوب‌های مفهومی و آخرین تحولات مرتبط با ارزیابی چرخه‌ی زندگی و گواهی‌های دی‌اکسیدکربن، جایگاه و اهمیت این موضوع برای آینده‌ی صادرات سنگ‌های ساختمانی ایران روشن‌تر شود و مسیرهای راهبردی برای ارتقای توان رقابتی کشور در بازارهای هدف مورد بحث قرار گیرد.
ارزیابی چرخه‌عمر (LCA) روشی برای سنجش اثرات زیست‌محیطی یک محصول، فرایند یا خدمت در کل چرخه عمر آن است؛ از استخراج مواد خام (مانند استخراج سنگ از معدن) تا تولید، توزیع، استفاده و در نهایت دفع یا بازیافت. این روش بینشی درباره پایداری محصول ارائه می‌دهد و می‌تواند برای ارزیابی عملکرد زیست‌محیطی مصالح سنگی و سامانه‌های ساختمانی به کار رود.
در ادامه، شرح LCA در ارتباط با سنگ آمده است:
هدف: درک و کاهش ردپای زیست‌محیطی محصولات سنگی.
دامنه: شامل تمام مراحل، از جمله:
استخراج مواد خام: برداشت سنگ از معدن.
تولید: فرآوری سنگ به شکل‌های قابل استفاده مانند کف‌پوش، کاشی یا بلوک.
حمل‌ونقل: جابه‌جایی محصولات سنگی.
استفاده: دوره عمر سنگ در کاربرد آن، مثلاً در یک ساختمان.
پایان عمر: دفع یا بازیافت سنگ.
کاربرد در حوزه سنگ:
LCA می‌تواند محصولات سنگی مختلف یا کاربردهای متفاوت سنگ را با یکدیگر مقایسه کند.
به تصمیم‌گیری‌های پایدار در استفاده از سنگ به‌عنوان مصالح ساختمانی کمک می‌کند.
داده‌هایی در مورد عملکرد زیست‌محیطی برای صنعت سنگ فراهم می‌سازد.
خلاصه:
LCA برای سنگ به شناسایی و سنجش پیامدهای زیست‌محیطی استفاده از سنگ کمک می‌کند؛ از معدن تا سرنوشت نهایی آن.
مطالعه‌ی Global LCA Study نخستین تحقیقی در حوزه سنگ طبیعی است که بر پایه یافته‌های مطالعات ملی ایتالیا (LCA – ITALY) انجام شده است. این تحقیق، با همکاری شبکه‌ی Pietra Naturale Autentica (PNA) و دانشگاه پلی‌تکنیک تورین، اولین ارزیابی تمام‌عیار محیط‌زیستی از سنگ‌هایی را ارائه می‌دهد که در ایتالیا فرآوری می‌شوند—صرف‌نظر از محل استخراج‌شان.
Pietra Naturale Autentica
متدولوژی/ روش شناسی
واحد عملکرد: متر مربع تخته سنگ طبیعی با ضخامت ۲ سانتی‌متر؛ معیار معمول در LCA برای پوشش‌های ساختمانی.
روش اجرا: پیروی از استانداردهای ISO 14040–۴۴ و دستورالعمل‌های اتحادیه اروپا (ILCD و PEF).
دامنه مطالعه: شامل کل چرخه‌ی تولید—از استخراج و برش تا فرآوری و حمل‌ونقل—بر اساس داده‌های واقعی سال ۲۰۲۳، از معادن و کارخانه‌های مختلف در حوزه ایتالیا و کشورهای دیگر.
نتایج مهم (اثر بر تغییرات اقلیمی)
میانگین اثر بر تغییر اقلیم برای هر متر مربع از تخت سنگ (ضخامت ۲ سانتی‌متر):
۱۲.۵ کیلوگرم معادل CO₂
بازه‌ی تغییرات: از ۵.۱ تا ۳۶.۷ کیلوگرم CO₂ eq/m²؛ این تفاوت طبیعی است و ناشی از تنوع نوع سنگ و محل استخراج یا ویژگی‌های فنی آن است.
میانگین سنگ‌هایی که به‌طور کامل در ایتالیا استخراج و فرآوری شده‌اند: ۸.۶ کیلوگرم CO₂ eq/m²
اما سنگ‌هایی که از خارج استخراج و در ایتالیا فرآوری شده‌اند: ۲۵.۳ کیلوگرم CO₂ eq/m² — دلیل اصلی این تفاوت، اثر قابل‌‌توجه حمل‌ونقل است.
انتقال انرژی و عملکرد در معدن و کارخانه نیز تأثیر قابل‌توجهی دارد. متوسط سهم انرژی در هر مرحله (استخراج و فرآوری) ۳.۹ کیلوگرم CO₂ eq/m² است.
اهمیت و کاربرد یافته‌ها
این مطالعه، نقطه‌ی شروعی برای تدوین گواهی‌نامه‌های اعلامیه‌ی محیط‌زیستی محصول (EPD) در بخش سنگ در ایتالیا است.
در سطح بین‌المللی، می‌تواند پایه‌ای برای هماهنگ‌سازی مطالعات LCA در صنعت سنگ ساختمانی باشد.
نتایج نشان می‌دهند که استفاده از منابع انرژی پاک و بهبود بهره‌وری در استخراج و فرآوری می‌تواند به کاهش چشمگیر اثرات محیطی منجر شود.
جمع‌بندی
مطالعه‌ی زاویه دید کلی (Global LCA)، تصویری روشن و کمی از اثرات محیط‌زیستی تولید سنگ طبیعی عرضه می‌کند:
میانگین کل اثر: ۱۲.۵ کیلوگرم CO₂ eq/m²
استخراج و فرآوری در ایتالیا: ۸.۶ کیلوگرم CO₂ eq/m²
استخراج خارج و فرآوری در ایتالیا: ۲۵.۳ کیلوگرم CO₂ eq/m²
نتیجه: انتخاب منابع محلی و بهینه‌سازی انرژی در زنجیره‌ی تولید راه‌هایی محوری برای بهبود پایداری محیط زیستی صنعت سنگ طبیعی هستند.
روش‌شناسی ارزیابی چرخه‌ی زندگی (LCA) که توسط شرکت‌های عضو انجمن PNA به کار گرفته شده، مطابق با استانداردهای اروپایی ISO 14040 و ISO 14044، دستورالعمل‌های کمیسیون اروپا (ILCD) و همچنین چارچوب ردپای محیط‌زیستی محصول (PEF) است. این رویکرد علمی امکان اندازه‌گیری و ارزیابی گام‌به‌گام اثرات محیط‌زیستی متوسط یک تخته‌سنگ با ابعاد و ضخامت استاندارد را فراهم کرده است.
یافته‌های این مطالعه برای صنعت سنگ اهمیتی حیاتی دارند، چرا که داده‌هایی جامع در زمینه‌های زیر ارائه می‌دهند:
میزان مصرف انرژی، آب، مواد خام و منابع،
نوع، مقدار و سرنوشت پسماندها،
ماهیت و حجم آلاینده‌های واردشده به هوا، آب و خاک،
جزئیات مربوط به سیستم‌های حمل‌ونقل و فاصله‌های جابه‌جایی.
فلاویو مارابلی، رئیس افتخاری کنفدراسیون صنایع سنگ ایتالیا (Confindustria Marmomacchine)، در این باره اظهار داشت:
«محصولات سنگی ما که با شعار “طبیعتاً پایدار” شناخته می‌شوند، همان‌گونه که در بیانیه‌ی پایداری خود بیان کرده‌ایم، در بازار موفق هستند زیرا پاسخی مناسب به نیازهای صنعتی می‌دهند که متعهد به کاهش اثرات زیست‌محیطی زنجیره‌ی تولید است. ما به همراه ائتلاف استراتژیک سنگ طبیعی (NSSA) تصمیم گرفته‌ایم مجموعه‌ای از پروژه‌های مشترک مهم در حوزه‌ی پایداری را ترویج کنیم. یکی از بلندپروازانه‌ترین اهداف ما، راه‌اندازی ابتکار همکاری جهانی برای EPD است که با هدف توسعه‌ی “اعلامیه‌ی محیط‌زیستی محصول” برای سنگ طبیعی در سطح جهانی دنبال می‌شود. این پروژه یک چالش اساسی و گامی سرنوشت‌ساز برای تثبیت موقعیت سنگ طبیعی به‌عنوان پیشرو در میان مصالح ساختمانی کم‌کربن و پوشش‌های نمای بین‌المللی است.»