عبور فولادسازی ایران از “اقتصاد حجیم” به “اقتصاد فولاد هوشمند”
سبحان میرزایی سردبیر معدن۲۴
معدن۲۴:صنعت فولاد ایران پس از سه دهه تکیه بر تولید محصولات ساختمانی، میلگرد و محصولات پایه‌ای، اکنون در آستانه یک دگرگونی راهبردی قرار دارد؛ پارادایمی که هدف آن عبور از الگوی تولید کم‌ارزش به سمت زنجیره‌های فناورانه فولاد با ارزش افزوده بالا است. این دگرگونی نه صرفاً یک تحول فنی، بلکه تغییری در منطق اقتصادی، سیاست صنعتی و نگاه جهانی به فولاد ایران است.
مدل سنتی فولادسازی ایران بر محور تولید انبوه و عرضه داخلی شکل گرفته بود. دسترسی به منابع انرژی ارزان، خام‌فروشی ورق‌های گرم و صادرات فولاد نیمه‌فرآوری‌شده، برای سال‌ها نوعی مزیت محسوب می‌شد.
اما این مزیت امروز به چالش تبدیل شده است: مصرف بالای انرژی، قیمت‌گذاری دستوری، رقابت منفی میان کارخانه‌ها، و ضعف در پیوند با صنایع پایین‌دستی (خودروسازی، لوازم خانگی، انرژی‌های نو).
در نتیجه، صنعت فولاد کشور با رشد کمی روبه‌روست اما از «کیفیت رشد» فاصله دارد.
در سطح جهانی، فولاد از یک کالای حجیم و صنعتی به یک ماده هوشمند و مهندسی‌شده تبدیل شده است.
فولادهای پیشرفته با استحکام بالا (AHSS)، فولادهای الکتریکی مخصوص موتورهای EV، ورق‌های ضد خوردگی، سوپرآلیاژهای زنگ‌نزن و فولادهای پوشش‌دار رنگی، امروزه بخش اعظم سودآوری شرکت‌های بین‌المللی را تشکیل می‌دهند.
برای نمونه، در کره جنوبی تنها ۲۲ درصد تولید فولاد به محصولات پیشرفته اختصاص دارد، اما بیش از ۶۵ درصد سود صنعت از همین بخش حاصل می‌شود.
ایران نیز در مسیر این گذار قرار گرفته است. بخشی از تولیدکنندگان بزرگ کشور — از فولاد مبارکه تا فولاد هرمزگان — به سمت پروژه‌های توسعه محصولات خاص، از جمله فولادهای رنگی، فولاد خودرویی، ورق‌های API و فولاد مناسب صنایع بادی و خورشیدی حرکت کرده‌اند.
طرح‌هایی چون خط دوم ورق رنگی فولاد مبارکه و پروژه‌های فولادهای خاص خودرو و لوازم خانگی را می‌توان نخستین نشانه‌های این پارادایم شیفت دانست.
به طور خلاصه، ایران در آستانه عبور از “اقتصاد فولاد حجیم” به “اقتصاد فولاد هوشمند و کاربردی” است.
اما این تحول، ساده و سریع رخ نمی‌دهد. چهار دسته چالش کلیدی در مسیر پارادایم شیفت فولادسازی ایران وجود دارد:
۱. چالش سیاستی: نیاز به بازنگری در تعرفه‌ها، مشوق‌های انرژی و سیاست قیمت‌گذاری.
۲. چالش فناورانه: ضرورت اتصال فولادسازان به مراکز تحقیق و توسعه و شرکت‌های دانش‌بنیان.
۳. چالش بازاری: ضعف مارکتینگ صنعتی و نبود شناخت دقیق از بازارهای جدید (EV، انرژی‌های نو، صنایع دریایی).
۴. چالش مالی: فقدان نظام تأمین مالی تخصصی برای خطوط پیشرفته (سرمایه سنگین و بازگشت آهسته).
با وجود چالش‌ها، فرصت‌های طلایی نیز وجود دارد:
• رشد تقاضای منطقه‌ای برای فولادهای خاص در حوزه خودروهای برقی، پروژه‌های بادی و ساختمانی مقاوم در اقلیم گرم؛
• دسترسی ایران به مواد معدنی استراتژیک مانند مولیبدن، نیکل و کروم؛
• امکان برندسازی منطقه‌ای فولاد سبز ایران با بهره‌گیری از مسیرهای صادراتی جدید به خاورمیانه، قفقاز و هند؛
• ظرفیت توسعه زنجیره فولادهای ضدزنگ، زنگ‌نزن و پوشش‌دار برای استفاده داخلی و صادراتی.
پارادایم جدید فولادسازی ایران، نه صرفاً برای افزایش سودآوری، بلکه برای شکل‌دادن به یک «هویت فناورانه ملی» است. صنعتی که بتواند از خام‌فروشی عبور کرده و فولاد را به کالایی هوشمند، سبز و صادرات‌محور تبدیل کند.
اگر این مسیر به‌درستی هدایت شود، در یک بازه چند ساله، ایران از صادرکننده فولاد خام به تأمین‌کننده فولادهای پیشرفته منطقه تبدیل خواهد شد — نقطه‌ای که آینده صنایع ایران در آن رقم خواهد خورد.
با ما در دوازدهمین کنفرانس بین المللی فولاد استیل پرایس همراه باشید.
تهران، ۲۰ آبان ماه ۱۴۰۴
۰۲۱۸۸۹۹۴۶۸۵/ ۰۹۳۶۱۵۸۴۷۸۸